125 lat metra w Budapeszcie
W dniu 2 maja 2021 roku swoje 125. urodziny obchodzi linia M1 metra w Budapeszcie. Jest to najstarsza linia podziemnej kolei w kontynentalnej Europie, a także pierwsza na świecie w pełni zelektryfikowana.
Linia powstawała w latach 1894 – 1896. Otwarty w dniu 2 maja odcinek miał 4 km długości. Dwie z 11 stacji znajdowały się na powierzchni. Data otwarcia miała symbolicznie nawiązywać do millenium przybycia Madziarów do tej części Europy.
Przyczyny powstania metra należy upatrywać jednak dwie dekady wcześniej. W 1873 roku połączono miasta Peszt, Buda i Óbuda. W chwili połączenia w nowo powstałym Budapeszcie było 10 dzielnic, w tym siedem w Peszcie. Jedną z nich było Terézváros. W związku z dużą gęstością zabudowy w centralnej części Pesztu oraz brakiem dostępnych działek rozpoczęto zabudowę nowych terenów na wschód. Nazwę dzielnicy Terézváros po polsku tłumaczyć można jako Miasto Teresy. Swoją nazwę dzielnica zawdzięcza królowej Węgier, która odwiedziła ten rejon w 1751 roku wraz z cesarzem Franciszkiem Lotaryńskim.
W 1870 roku hrabia Gyula Andrássy, ówczesny premier Węgier, zaproponował przekształcenie ulicy w szeroką aleję na wzór paryski. Aleja miała mieć nie tylko funkcję reprezentacyjną, ale i stanowić korytarz zieleni i świeżego powietrza do rozbudowującej się części stolicy. W grudniu 1870 roku węgierski rząd przegłosował uchwalenie ustawy wywłaszczeniowej oraz pierwsze wykupy działek (za kwotę 24 milionów forintów) oraz plan zagospodarowania terenu. Rok później rozpoczęto pracę nad ulicą. Wówczas rozpoczęto również pracę nad poprzecznym bulwarem miejskim, który na terenie dzielnicy nosi nazwę Teréz körút. W 1873 r. na skutek kryzysu ekonomicznego prace budowlane zostały w większości wstrzymane. W kolejnych latach część inwestorów dotkniętych kryzysem była zmuszona zwrócić niezagospodarowane działki miastu. Ostatecznie aleja została uroczyście otwarta 20 sierpnia 1876 roku. W 1883 r. nazwę alei zmieniono na Sugár út (Wielki Bulwar), by w 1885 r. nazwać ją imieniem jej pomysłodawcy (Andrássy út). Choć dziś ulica ponownie nosi znów tę nazwę, to nazwa zmieniana była kilkakrotnie, nosząc m.in. nazwy Republiki Ludowej czy Stalina.
Główna oś tej części miasta łączyła centrum z miejskim parkiem Városliget. Początkowo aleją kursowały omnibusy, jednak pojazdy te nie rozwiązywały problemów komunikacyjnych. Znaczny ruch koni powodował zaś hałas w otoczeniu. Z tych przyczyn podjęto decyzję o budowie kolei miejskiej. Polityczną motywacją był fakt, że na koniec wieku planowano obchody milenium państwa, które miały się odbyć w parku Városliget. Wykonawcą linii była spółka-córka niemieckiej firmy Siemens & Halske AG. Linia powstała płytko pod ziemią. Budowano ją w wykopie o szerokości około 6 metrów, który później został przykryty tworząc przestrzeń o wysokości ok. 2,65 metra. Bezpośrednio nad tunelem poprowadzono ruch drogowy. Długość tunelu wynosiła oryginalnie ok. 3,2 km.
Od 19 lat temu (2002) linia wpisana jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO wraz z aleją Andrássyego, placem Bohaterów i Parkiem Miejskim. Pociągi kursują co ok. 3 minuty, łącząc wciąż starówkę i park miejski.
Dziś, po 125 latach, w Budapeszcie funkcjonują 4 linie metra o długości ok. 38 km (dla porównania w Warszawie jest to obecnie ok. 36 km).
Pierwsze metro powstało w Londynie
Metro w Budapeszcie było pierwszą podziemną koleją w kontynentalnej części Europy. W styczniu roku minęła 158 rocznica pierwszego kursu kolei podziemnej z pasażerami w Londynie. Pierwszy pociąg pojechał w 1863 roku w Londynie, między stacjami Paddington (zwaną później Bishop’s Road) oraz Farringdon Street. Jeszcze zanim otwarto metro w Budapeszcie, pod ulicami brytyjskiej stolicy poruszało się około 800 pociągów.