Pogranicze Polski i Niemiec – opracowania studialne dotyczące integracji przestrzennej cz. 1
Wskazanie odpowiednich kierunków rozwoju obszaru pogranicza Polski i Niemiec jest konieczne do poprawy spójności przestrzennej, która z kolei jest niezbędna do realizacji wyzwań integracyjnych Unii Europejskiej. Tereny graniczne w okresie powojennym pojawiały się w dokumentach strategicznych i planistycznych jedynie w kontekście problemów i barier. Na początku lat dziewięćdziesiątych, w związku z powołaniem Komitetu ds. Gospodarki Przestrzennej Polsko-Niemieckiej Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Regionalnej i Przygranicznej, Niemcy opracowali pierwsze plany zagospodarowania obszaru polsko-niemieckiego pogranicza. W poniższym artykule przedstawiam przegląd dotychczas wykonanych opracowań studialnych dotyczących integracji przestrzennej.
Do 1992 r. po stronie niemieckiej powstało pięć następujących planów zagospodarowania polsko-niemieckiego pogranicza:
Polsko-niemiecka współpraca przygraniczna
Wśród głównych wniosków zawartych w planie należy wskazać: propozycję powołania organu koordynującą współpracę polsko-niemiecką oraz podkomisji dla poszczególnych regionów, podpisywanie umów o współpracy między regionami, poprawa infrastruktury kolejowej i drogowej przygranicza.
Europeizacja obszaru Odry-Nysy
Głównym założeniem była koncepcja założenia w Szczecinie portu eksterytorialnego i strefy wolnego handlu.
Program Maquiladora
Nazwa planu pochodzi od przedsiębiorstwa Maquiladora, które znajduje się na terytorium Meksyku, gdzie korzysta z taniej siły roboczej, natomiast 98% kapitału firmy jest amerykańskie. Proponowano przeniesienia tego typu doświadczeń na pogranicze polsko-niemieckie.
Koncepcja wspierania regionu Odry – Plan Stolpego
Kontrowersyjna koncepcja utworzenia preferencyjnej strefy gospodarczej po obu stronach granicy – 50 km po stronie niemieckiej i 100 km po stronie polskiej. Strefa miała być zamieszkiwania przez 5 mln osób, a jej nazwa to Nadodrze. Koncepcja obejmowała rozwój rolnictwa, leśnictwa, przemysłu, rzemiosła, handlu i usług a także turystyki, komunikacji i telekomunikacji obszaru. Wśród szczegółowych pomysłów wymienić należy z pewnością budowę kanału Odra-Dunaj, polska autostrada północ-południe, japońsko-koreańskie osiedle przemysłowe w rejonie Szczecina, wolną strefę ekonomiczną i wolny port w Szczecinie. Generalnie projekt zakładał zmniejszanie produkcji rolnej przy jednoczesnym rozwoju leśnictwa, przemysłu i rzemiosła. Co więc tu takiego kontrowersyjnego? Inwestorami mieliby być prywatni przedsiębiorcy zaciągający kredyt w specjalnie powołanym Polsko-Niemieckim Banku Rozwoju, współtworzonym przez rząd polski i niemiecki, z siedzibą w Berlinie, z niemieckim kierownictwem i z marką, jako walutą rozliczeniową. Po stronie polskiej koncepcja została odebrana jako wyraz kolejnej ekspansji niemieckiej na wschód. Wśród zarzutów pojawiały się także jednostronne priorytety gospodarcze strony niemieckiej bez uwzględnienia polskich interesów.
Pogranicze polsko-niemieckie jako problem polityki regionalnej – Plan Willersa
Plan ten kładł silny nacisk na tworzenie przyjaznych szybkiemu rozwojowi obszarów przygranicznych warunków instytucjonalnych, gospodarczych i politycznych. Plan obejmował obszar 19 niemieckich powiatów oraz 41 polskich gmin – w sumie 17,2 tys. km kw. zamieszkanych przez 1,9 mln mieszkańców. Autorzy planu wskazali na dysproporcje w finansowaniu rozwoju obszarów polskich i niemieckich: polskie gminy nie otrzymywały od państwa żadnego wsparcia finansowego, natomiast niemieckie obszary oprócz środków federalnych i środków z EWG otrzymywały ulgi podatkowe i możliwości kredytowe na bardzo dobrych warunkach.
W kolejnej części opis polskich koncepcji współpracy.
Literatura:
R. Bednarski, Superregion polsko-niemiecki jako próba reaktywacji planu Stolpego-Willersa, „Ekonomia i Zarządzanie”, t.2 nr. 2. Wydział Zarządzania Politechniki Białostockiej, Białystok 2010
M. Gruz-Vetter, Polsko-niemieckie pogranicze. Szanse i zagrożenia w perspektywie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002,
W. Malendowski, M. Ratajczak, Euroregiony. Polski krok do integracji, Wrocław 2000
-
IPPON Studium integracji przestrzennej polskiej części pogranicza Polski i Niemiec, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2013 r.