W dniu 21 października 2021 roku w Pałacu Prezydenckim odbyła się uroczystość wręczenia okolicznościowych tablic gospodarzom obiektów wpisanych na listę Pomników Historii.
Pomnik historii jest jedną z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Jest ustanawiany rozporządzeniem przez Prezydenta RP. Ustanawiane są od 1994 roku. Lista Pomników Historii wynosi obecnie 114 wpisów. Dotychczas Prezydent RP Andrzej Duda nadał tytuł Pomników Historii 54 z nich. Znajdują się tam m.in. układ urbanistyczny Gdyni, osiedle robotnicze Nikiszowiec, zespół staromiejski Paczkowa, historyczny zespół miasta Krakowa czy XIX-wieczna osada fabryczna Żyrardowa.
Wśród obiektów uhonorowanych tablicami w dniu dzisiejszym znalazły się:
- Sulejówek – Milusin, zespół domu Marszałka Józefa Piłsudskiego. Zapadały w nim decyzje kluczowe dla dziejów Polski.
- Pszczyna – zespół zamkowo-parkowy. Jeden z najlepiej zachowanych zespołów rezydencjonalnych w Polsce. Architektura, wystrój i wyposażenie ilustrują historię magnackiej rezydencji wznoszonej w miejscu obronnego zamku.
- Puławy – zespół pałacowo-parkowy. Siedziba rodu Czartoryskich. W XIX w. w pawilonach Świątynia Sybilli i Domek Gotycki założono pierwsze w Polsce muzeum. Stylizowany na „ogród wolności” park wyraża umiłowanie ojczystego krajobrazu.
- Rogalin –zespół pałacowo-parkowy powiększony w 2020 r. o obszar dawnego majątku ziemskiego. Pałac w Rogalinie – dom rodzinny Edwarda Raczyńskiego– zawodowego dyplomaty, prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (na uchodźstwie). Swój dom rodzinny – pałac w Rogalinie i otaczający go słynny starymi dębami majątek oraz wspaniałe zbiory sztuki przekazał utworzonej przez siebie Fundacji Raczyńskich, a za jej pośrednictwem Narodowi Polskiemu. Obecny wpis jest rozszerzeniem wpisu Pałacu w Rogalinie (2018) o obszar majątku (2020)
- Czerwińsk nad Wisłą – dawne opactwo kanoników regularnych, które świadczy o trwaniu istotnej dla polskiego dziedzictwa kultury materialnej i niematerialnej. Historyczny krajobraz kulturowy założenia klasztornego, z przykładami romańskiej rzeźby i malarstwa monumentalnego harmonijnie dominuje w otoczeniu.
- Orawka – kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Dokument kultury polskiej części Górnej Orawy. Jedyny zachowany w tym regionie drewniany kościół ilustruje przenikanie się wpływów polsko-węgierskich i tradycji na ziemiach pogranicza.
- Staniątki – opactwo św. Wojciecha Mniszek Benedyktynek – najstarszy w kraju klasztor benedyktynek o ośmiuset letniej ciągłości funkcjonowania. Unikatowy dokument rozwoju architektury gotyckiej oraz barokowej z wyjątkowo cennymi dziełami sztuki.
- Nowy Wiśnicz – zespół architektoniczno-krajobrazowy. Pamiątka czasów świetności siedemnastowiecznej Rzeczypospolitej. Miasto, zamek i klasztor tworzą kompozycyjną całość z zachowaniem historycznego układu przestrzennego.
- Tykocin – historyczny zespół miasta, który zachowuje niemal bez zmian dawny układ przestrzenny. Zabytki sakralne oraz zabudowa mieszkalna dokumentują dziedzictwo chrześcijańskich i żydowskich środowisk wyznaniowych.
- Zabrze – zabytkowe kopalnie – ważne świadectwo dziedzictwa przemysłowego, dziejów kluczowej gałęzi przemysłu górnośląskiego. W skład zespołu wchodzą kopalnia Królowa Luiza, Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna oraz kopalnia Guido.
Tykocin | fot. Piotr Widerski / CC BY-SA 3.0 pl
Pełna lista pomników historii
- Białystok – zespół kościoła pod wezwaniem Chrystusa Króla i św. Rocha
- Biskupin – rezerwat archeologiczny
- Bochnia – kopalnia soli
- Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary
- Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej
- Brzeg – Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pod wezwaniem św. Jadwigi – nekropolią Piastów
- Chełmno – stare miasto
- Ciechocinek – zespół tężni i warzelni soli wraz z Parkiem Tężniowym oraz Parkiem Zdrojowym
- Czerwińsk nad Wisłą – dawne opactwo Kanoników Regularnych
- Częstochowa – Jasna Góra, zespół klasztoru oo. Paulinów
- Dobrzyca – zespół pałacowo-parkowy
- Duszniki Zdrój – Młyn papierniczy
- Frombork – zespół katedralny
- Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku
- Gdańsk-Oliwa – zespół pocystersko-katedralny
- Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte
- Gdańsk- Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności
- Gdańsk – Twierdza-Wisłoujście
- Gdynia – historyczny układ urbanistyczny śródmieścia
- Gliwice – radiostacja
- Gniezno – katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
- Gostyń – Głogówko zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
- Gościkowo-Paradyż – pocysterski zespół klasztorny
- Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
- Grudziądz – zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
- Grunwald – Pole Bitwy
- Janów Podlaski – Stadnina Koni
- Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego, zwany Kościołem Pokoju
- Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
- Kamień Pomorski – zespół katedralny
- Kanał Augustowski – droga wodna
- Kanał Elbląski
- Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny
- Katowice – osiedle robotnicze Nikiszowiec
- Kazimierz Dolny
- Kielce – dawny Pałac Biskupów i Katedra
- Klępsk – Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
- Kołbacz – założenie dawnego klasztoru Cystersów, późniejszej letniej rezydencji książąt pomorskich i domeny państwowej
- Koszuty – zespół dworsko-parkowy
- Kotlina Jeleniogórska – pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej
- Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy
- Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli
- Kraków – historyczny zespół miasta
- Kraków – Kopiec Kościuszki z otoczeniem
- Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy
- Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu
- Krzeszów – zespół dawnego opactwa Cystersów
- Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy
- Ląd – zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą
- Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny
- Leżajsk – zespół klasztorny oo. Bernardynów
- Lidzbark Warmiński – zamek biskupów warmińskich
- Lubiń – zespół opactwa Benedyktynów
- Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
- Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
- Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym
- Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego
- Łowicz – Bazylika Katedralna pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
- Malbork – zespół zamku krzyżackiego
- Nieborów i Arkadia – zespół pałacowo-ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny
- Nowy Wiśnicz – zespół architektoniczno-krajobrazowy
- Nysa – zespół kościoła farnego pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy
- Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipową
- Olesno – kościół odpustowy pod wezwaniem św. Anny
- Orawka – kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela
- Ostrów Lednicki
- Ozimek – żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew
- Paczków – Zespół Staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
- Pelplin – zespół pocystersko-katedralny
- Płock – Wzgórze Tumskie
- Poznań – historyczny zespół miasta
- Przemyśl – Twierdza Przemyśl
- Przemyśl – zespół staromiejski
- Pszczyna – zespół zamkowo-parkowy
- Puławy – zespół pałacowo-parkowy
- Pułtusk – kolegiata pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie
- Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej
- Radruż – zespół cerkiewny
- Rogalin – zespół pałacowo-parkowy z obszarem dawnego majątku ziemskiego
- Rydzyna – założenie rezydencjonalno-urbanistyczne
- Rytwiany – pokamedulski zespół klasztorny Pustelnia Złotego Lasu
- Sandomierz – historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy
- Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku
- Staniątki – opactwo św. Wojciecha Mniszek Benedyktynek
- Stargard Szczeciński – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta
- Stary Sącz – zespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysek
- Strzegom – kościół pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła
- Strzelno – zespół dawnego klasztoru Norbertanek
- Sulejów – zespół opactwa Cystersów
- Sulejówek – Milusin, zespół domu Marszałka Józefa Piłsudskiego
- Świdnica – Katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika
- Świdnica – zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy, zwanego Kościołem Pokoju
- Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe
- Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze
- Szalowa – kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła
- Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”
- Toruń – Stare i Nowe Miasto
- Trzebnica – zespół dawnego opactwa Cysterek
- Tykocin – historyczny zespół miasta
- Tyniec – zespół opactwa Benedyktynów
- Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór
- Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
- Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya
- Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach
- Wąchock – zespół opactwa Cystersów
- Wieliczka – kopalnia soli
- Wiślica – zespół kolegiaty pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z reliktami kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja oraz grodzisko
- Włocławek – katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
- Wrocław – zespół historycznego centrum
- Wrocław – Hala Stulecia
- Zabrze – zespół zabytkowych kopalni węgla kamiennego
- Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku
- Żagań – poaugustiański zespół klasztorny
- Żyrardów – XIX – wieczna Osada Fabryczna