Opłata adiacencka pobierana jest jeżeli wartość nieruchomości wzrośnie na skutek zaistnienia jednego z trzech wymienionych zdarzeń:
- podziału nieruchomości,
- scalenia i podziału nieruchomości,
- budowy urządzeń infrastruktury technicznej z udziałem środków Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.
Opłata adiacencka ustalana jest w drodze decyzji administracyjnej właściwego organu administracji publicznej, którym jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Podstawą do wymierzenia opłaty adiacenckiej jest wycena rzeczoznawcy majątkowego określająca wartość dzielonej nieruchomości przed i po podziale. Wycena ta zawarta jest w operacie szacunkowym.
Zobowiązani do uiszczenia opłaty adiacenckiej są:
- właściciele,
- użytkownicy wieczyści, którzy wnieśli opłaty roczne za cały okres trwania swego prawa.
Opłata adiacencka dotyczy nieruchomości budynkowych oraz nieruchomości gruntowych, które w planie miejscowym nie są przeznaczone na cele rolne ani leśne.
Wysokość stawki procentowej opłaty adiacenckiej ustala rada gminy w drodze uchwały, w wysokości nie większej niż:
- 30% różnicy wartości nieruchomości (w przypadku podziału nieruchomości),
- 50% różnicy wartości nieruchomości (w przypadku scalenia i podziału),
- 50% różnicy między wartością, jaką nieruchomość miała przed wybudowaniem urządzeń infrastruktury technicznej, a wartością, jaką nieruchomość ma po ich wybudowaniu.
Do ustalenia opłaty adiacenckiej przyjmuje się stawkę procentową obowiązującą w dniu, w którym decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości stała się ostateczna albo orzeczenie o podziale nieruchomości stało się prawomocne.
Nie jest to jednak opłata obligatoryjna – wójt (burmistrz/prezydent miasta) może ją ustalić w drodze decyzji w terminie 3 lat od podłączenia urządzeń lub udostępnienia drogi, ale tylko wtedy, gdy w dniu podłączenia urządzeń lub udostępnienia drogi obowiązywała uchwała rady gminy o wysokości stawki procentowej opłaty adiacenckiej.
Opłaty adiacenckiej nie należy mylić z tzw. rentą planistyczną, która pobierana jest z zupełnie innych przyczyn i na podstawie innych przepisów.