Polscy regionaliści dostrzegali potrzebę badań na obszarze przygranicza Polski i Niemiec – odpowiadali na niemieckie koncepcje w formie własnych opracowań. Wśród pierwszych cząstkowych opracowań należy wymienić:
- Współpraca graniczna z Niemcami. Opcja Szczecińska (A. Nowakowski, W. Olejniczak)
- Problemy rozwoju obszarów przygranicznych. Środkowe Nadodrze (M. Ekert)
- Problematyka obszarów przygranicznych Polski Południowo-Zachodniej. Studium społeczno-ekonomiczne (S. Ciok)
Studium kierunkowego zagospodarowania przestrzennego obszaru wzdłuż granicy polsko-niemieckiej (1995 r.)
Centralne prace nad krajową koncepcją zagospodarowania pogranicza podjęto po 1992 r. Powstało wówczas Studium kierunkowego zagospodarowania przestrzennego obszaru wzdłuż granicy polsko-niemieckiej, które stanowiło zalecenia skierowane do władz administracyjnych wszystkich szczebli oraz podmiotów prywatnych. Wartością koncepcji było szczegółowe opracowanie uwarunkowań, a także potencjałów i barier rozwoju. Cechą charakterystyczną opracowania była podwójna delimitacja obszaru przygranicznego:
- Delimitacja ze względu na zmniejszającą się siłę wzajemnego oddziaływania kontaktów przygranicznych: strefa przygraniczna, regionalna i ponadregionalna.
- Pasma strukturalne: południowe, środkowe, północne (w tym także Berlin i Poznań)
Główne kierunki i cele rozwoju obszaru przygranicza obejmowały następujące zagadnienia:
- Ochrona środowiska i sanacja obszarów zdegradowanych, rozwój turystyki na obszarach cennych przyrodniczo, poprawa gospodarki wodnej, restrukturyzacja rolnictwa.
- Rozwój struktur osadniczych, w tym głównie ośrodków centralnych o znaczeniu ponadregionalnym (europejskim – Szczecin, Poznań, Wrocław) oraz regionalnym (Wałbrzych, Jelenia Góra, Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski, Koszalin).
- Rozwój infrastruktury technicznej, poprawa funkcjonowania wszystkich gałęzi transportu, zmniejszanie oddziaływania na środowisko, poprawa dostępności ośrodków subregionalnych.
Jednostkami struktury przestrzennej miały być pasma sieci rozwojowej oraz miejskie ośrodki obsługi:
- Pasmo główne: z północy na południe przez Szczecin, Zieloną Górę, Jelenią Górę
- Pasma wspomagające przez Koszalin, Poznań, Legnicę, Wrocław i Wałbrzych
- Pasma równoleżnikowe wzdłuż planowanych autostrad A2 i A$
- Pasmo miast przygranicznych – Świnoujście, Kostrzyn nad Odrą, Słubice, Gubin, Zgorzelec.
Poznań i Wrocław nie były bezpośrednimi odbiorcami opracowania, pomimo że znajdowały się na obszarze postulowanych pasm rozwojowych.
Autorzy opracowania dużą wagę przywiązywali do rozwoju infrastruktury kolejowej, jako środka transportu szybszego i bardziej ekologicznego niż transport samochodowy. Proponowali zwiększenie prędkości połączeń, co miało uchronić kolej przed odpływem pasażerów.
Aktualizacja studium zagospodarowania przestrzennego obszaru wzdłuż granicy polsko-niemieckiej (2002 r.)
Konieczność aktualizacji Studium wynikała ze zmiany uwarunkowań, m.in. oczekiwane rozszerzenie Unii Europejskiej na wschód. Powtórzono w niej większość niezrealizowanych postulatów poprzedniego opracowania. Nowością były zapisy dotyczące rekultywacji terenów pokopalnianych oraz ochrona przeciwpowodziowa. Powiększony został obszar opracowania – dodano duże ośrodki administracyjne i gospodarcze (Rostock, Poznań, Drezno, Wrocław).
W tym samym czasie opracowano nową niemiecką koncepcję rozwoju – Rozszerzony Polsko-Niemiecki Obszar Przygraniczny lub Dom Polsko-Niemiecki. Koncepcja ta również obejmowała poszerzenie obszaru o Drezno, Wrocław i Poznań.
Studium kierunkowe zagospodarowania przestrzennego obszaru wzdłuż granicy polsko-niemieckiej (2005 r.)
W dokumencie przyjęto dwie skale delimitacji obszaru przygranicznego:
- Lokalną – gminy sąsiadujące z granicą
- Ponadlokalną – województwa lub ich części sąsiadujące z granicą
Zakres Studium jest bardzo obszerny, a przeprowadzona diagnoza uwarunkowań wydaje się być kompletna. Jako cele dokumentu należy wskazać:
- Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności pogranicza polsko-niemieckiego z pozostała częścią kraju oraz wschodnimi rejonami Niemiec
- Wskazanie form i kierunków przekształcania peryferyjnego, niekorzystnego położenia obszaru w układzie krajowym w korzystne położenie w szerszym układzie europejskim.
- Wyzbycie się cech peryferyjności dzięki integracji działań gospodarczych i społecznych oraz dyfuzji innowacji przez granicę, a także wykorzystaniu w rozwoju gospodarczym i społecznym położenia obszarów pogranicznych w pobliżu coraz silniej integrujących się obszarów metropolitarnych Szczecina, Poznania i Wrocławia po stronie polskiej oraz metropolii berlińskiej i drezdeńskiej po stronie niemieckiej.
Zgodnie ze Studium rozwój przygranicza powinien być oparty o sieć metropolii i wzmacnianie powiązań między nimi. Najważniejszym elementem jest układ metropolitarny Szczecin – Wrocław – Poznań. Odsunięto się od pasów rozwoju na rzecz dyfuzji impulsów rozwojowych z ośrodków metropolitarnych. Należy skupić się na stymulacji endogenicznego potencjału strefy przygranicznej, a wokół wspomnianego układu metropolitarnego dokonywać ma się integracja gospodarcza, a innowacje mają być transmitowane na cały obszar pogranicza. Należy także wzmocnić powiązania infrastrukturalne – w pierwszej kolejności między metropoliami, następnie na obszarze polskich regionów, a dopiero później z rejonami niemieckimi.
W Studium zapisano postulaty dotyczące rozwoju inwestycji transportowych w paśmie rozwojowym Środkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego, które obejmowałoby drogę S3, linię kolejową E59 oraz drogę wodną Odry. Wśród głównych argumentów wskazano:
- Poszerzenie zaplecza zespołu portowego Szczecin – Świnoujście
- Reaktywacja żeglugi śródlądowej na Odrze
- Poprawa dostępności komunikacyjnej ośrodków regionalnych: Gorzowa Wielkopolskiego oraz Zielonej Góry.
W Studium określone zostały wytyczne do sporządzania dokumentów planistycznych:
- Spójny system transportowo-komunikacyjny jako element stymulujących rozwój gospodarczy i podstawa wzrostu konkurencyjności regionu.
- Rozwój usług wyższego rzędy w obszarach metropolitarnych i w miastach średnich oraz niektórych ośrodkach przygranicznych.
- Brak przesłanek merytorycznych do przesunięcia części funkcji transportowych zespołu portowego Szczecin-Świnoujście do mniejszych portów nad Bałtykiem praz portów śródlądowych na Odrze
- Niedopuszczenie do nadmiernego ograniczenia rozwoju gospodarczego na obszarze polskiego pogranicza z powodu zbyt restrykcyjnych norm ekologicznych związanych np. z obszarami Natura 2000
- Niedopuszczenie do spychania na stronę polską obiektów uciążliwych, co wynika bezpośrednio z przewagi gospodarczej i finansowej Niemiec.
Strona niemiecka złożyła deklarację opracowania podobnego studium, jednak opracowanie takie nie powstało do tej pory
Studium integracji przestrzennej polskiej części pogranicza Polski i Niemiec (2013 r.)
Głównym celem opracowania jest wskazanie kierunków rozwoju obszaru pogranicza Polski i Niemiec na rzecz poprawy spójności przestrzennej dla realizacji wyzwań integracyjnych w Unii Europejskiej. Celami operacyjnymi Studium są:
- Wypracowanie spójnej polityki przestrzennej polskiej części obszaru pogranicza Polski i Niemiec
- Wypracowanie innowacyjnych zasad współpracy międzyregionalnej w zakresie planowania przestrzennego
- Stworzenie instrumentów wspomagających formułowanie dokumentów planistycznych i programowych dla perspektywy finansowej UE w latach 2014 – 2020
- Wypracowanie standardu zapisu planistycznego oraz systemu informacji o planowaniu przestrzennym.
Tekst Studium dostępny jest tu.