Wilga nad Wisłą: miasto-letnisko zachowane w podziale działek
Kilkadziesiąt kilometrów od Warszawy, na mapach ewidencyjnych znajdziemy niezwykle charakterystyczny układ działek. Widać w nim międzywojenne założenie osiedla letniskowego Wilga.
Osiedle powstało na gruntach należących do majątku leśnego. Grunty należały od 1927 roku do małżonków Marii Ludwiki i Stanisława Kostki Rostworowskich. Problemy z zadłużeniem majątku oraz jego utrzymaniem spowodowały konieczność znalezienia nowego pomysłu dla ponad 5 tysięcy hektarów na południowy-wschód od Warszawy.
Rozwiązanie trudnej sytuacji finansowej właściciele znaleźli w parcelacji części majątku na działki letniskowe. Inspirował ich rozwój podwarszawskich miast ogrodów, tworzonych już przed pierwszą wojną światową, które rozwijały się wciąż w okresie międzywojennym. Wśród nich możemy wymienić m.in. Podkowę Leśną, Komorów, Milanówek na zachód od Warszawy, Zalesie Dolne w kierunku południowy, jak i Świder, Otwock, Soplicowo czy Śródborów w kierunku południowo-wschodnim.
Projekt Osiedla Klimatycznego wykonał włoski architekt, Andrzej Boni. Parcelacja gruntów dla potrzeb budownictwa letniskowego odbyła się w 1929 r. Wydzielono około 2,6 tys. działek. Właściciele promowali sprzedaż działek m.in. w Kurierze Warszawskim, dzięki czemu możemy dziś przedstawić założenie osiedla. Na terenie osiedla zaprojektowano m.in. hotel, dom zdrojowy, ogrody, miejsca targowe czy boiska sportowe. Na brzegu rzeki Wisły zaprojektowano park z zakładem kąpielowym. W projekcie widzimy również czytelny układ komunikacyjny.
W zapisach umowy sprzedaży, “celem zachowania estetycznego i zdrowotnego charakteru osiedla” sprzedający zastrzegli ograniczenia prawa rozporządzenia, użytkowania i korzystania z nabytych działek. Nabywcy musieli dbać o drzewostan, w tym nie mogli wycinać drzew (poza minimalną ilością wymaganą na cele budowy domu). Wprowadzono zakaz podziału działek, zaś wznoszone budynki miały mieć co najmniej 3 pokoje.
Wilga różniła się od tych miejscowości brakiem dostępu do transportu szynowego. Przed wojną Warszawę z okolicznymi miejscowościami łączyły liczne linie kolejowe, jak i lekkiego transportu szynowego. Żadna z nich nie docierała jednak do Wilgi, Najbliższymi stacjami były odległe o kilkanaście kilometrów Wilga (dziś Ruda Talubska) oraz Garwolin. By rozwiązać ten problem utworzono przystań dla promu rzecznego Warszawa-Puławy. W projekcie założono rezerwę terenową pod budowę kanału wewnętrznego, łączącego rzekę Wilgę z Wisłą tak, by do serca miejscowości można było dotrzeć drogą wodną. Plany te nie zostały jednak zrealizowane.
Spośród wydzielonych działek, dziś zabudowana jest jedynie część z nich. Po wojnie powstało wiele publicznych ośrodków m.in. ośrodek Politechniki Warszawskiej, MSW oraz warszawskich zakładów i spółdzielni.