AKTUALNOŚCI

Syntezy krajobrazowe – modele struktury krajobrazu

Analiza struktury horyzontalnej krajobrazu może być prowadzona na podstawie podziału przestrzeni na różne jednostki badawcze. Poniżej przedstawiono podstawowe modele struktury krajobrazu, które stanowią narzędzia do prowadzenia badań ekologiczno-krajobrazowych.

Model geokompleksowy

Krajobraz często dzielony jest na geokompleksy, które definiowane są jako relatywnie zamknięte wycinki przyrody, stanowiące całość, dzięki zachodzącym w nim procesom i współzależności budujących go elementów. Pojęcie to dotyczy całości krajobrazu, czyli jego sfer, komponentów, elementów i cech, oraz obejmuje zarówno naturalną, ale i antropogeniczną „część” krajobrazu. Geokompleksy mają różne wielkości, dzięki czemu stanowią układ hierarchiczny: najmniejsze są homogeniczne, natomiast większe heterogeniczne (składaj się z mniejszych geokompleksów). Kondracki wyróżnił jedenaście szczebli taksonomicznych geokompleksów:

  • facja (jedyny geokompleks homogeniczny),
  • uroczysko,
  • teren (ekochora),
  • mikroregion fizycznogeograficzny,
  • mezoregion fizycznogeograficzny,
  • makroregion fizycznogeograficzny,
  • podprowincja fizycznogeograficzna,
  • prowincja fizycznogeograficzna,
  • podobszar fizycznogeograficzny,
  • obszar fizycznogeograficzny,
  • część świata.

W skali lokalnej krajobrazu wyróżnia się facje, uroczyska i tereny, natomiast jednostki wyższych rang taksonomicznych to regiony.

Podział na geokompleksy to dobre narzędzie do badań ekologiczno-krajobrazowych – sprawdza się ono na różnych skalań opracowań. Wśród wad tego podziału można wskazać pracochłonnośc przy wydzielaniu jednostek oraz towarzyszące jej wysoki stopień subiektywizmu.

Model płat – korytarz – matryca

Model ten został wprowadzony do badań krajobrazowych przez Formana i Godrona w 1986 r., początkowo z zastosowaniem tylko w badaniach ekologicznych (z czasem wykorzystanie modelu zostało rozszerzone). Koncepcja ta przedstawia krajobraz jako płaty oraz łączące je korytarze, które wyróżniają się na otaczającej ich matrycy (tle). Wynika z tego, że w zróżnicowanym przestrzennie krajobrazie tylko niektóre fragmenty wyróżniają się na tle reszty. Podstawowy szkielet modelu został wzbogacony o węzły i bramy. Kluczowe znaczenie ma tutaj dystrybucja energii, materii i gatunków. Ogromną rolę przypisuje się krawędziom jednostek.

Matryca (tło) jest to podkład dla składowych krajobrazu. To rozległy obszar, o wysokiej jednorodności. Przykład: rozległy obszar leśny na terenie mało urozmaiconym pod względem rzeźby terenu.

Płat to każda powierzchnia (nieliniowa), która różni się od matrycy. Co ważne, płaty są wzajemnie odizolowane od siebie. Ze względu na genezę powstania, wyróżnia się następujące typy:

  • płaty reliktowe, np. zagajnik w krajobrazie rolniczym, będący pozostałością pokrywającego wcześniej teren lasu,
  • płaty siedliskowe (zasobowe), np. torfowisko w obrębie równiny pokrytej roślinnością trawiastą,
  • płaty zaburzeniowe (dewastacyjne), np. wiatrołom będący efektem silnego wiatru lub zrąb zupełny (poręba) wśród zachowanego lasu,
  • płaty wprowadzone, np. płat zabudowy w obszarze rolniczym,
  • płaty efemeryczne, np. stado bydła wypasane na pastwisku, bądź wędrujące przez sawannę stado antylop.

Płaty są połączone ze sobą korytarzami, czyli powierzchniami liniowymi. Podobnie jak w przypadku płatów, dzielimy je na: zaburzeniowe, zasobowe, reliktowe, wprowadzone oraz regenerowane. Korytarze odgrywają ogromną rolę w krajobrazie stanowiąc zarówno drogi migracji pomiędzy płatami, jak i bariery migracyjne elementów przemieszczających się w obrębie tła. Są to również miejsca siedliskowe.

Koncepcja płat- korytarz-matryca stosowane jest głównie w skali lokalnej, rzadziej w regionalnej.

Inne metody badań krajobrazu

Poza wymienionymi powyżej narzędziami do badań ekologiczno-krajobrazowych stosowany jest również podział pola podstawowe, czyli na jednostki administracyjne (np. gminy) lub pola geometryczne (głównie kwadraty). Brak jest jakichkolwiek przeciwskazań do stosowania takiego podziału zarówno w skali lokalnej, regionalnej jak i globalnej.

Innym sposobem jest prowadzenie badań punktowych. Tworzona jest wówczas sieć punktów (miejsc reprezentatywnych), a dalej następuje interpolacja danych na wybranym obszarze. Poszczególne punkty przedstawiają skalę lokalna, jednak możliwe jest stosowanie tego sposobu do badań na różnych skalach przestrzennych.

Bibliografia: