Sylweta miasta – możliwości jej kształtowania i ochrony Cz. 2

W poprzednim artykule opisywaliśmy czym jest sylweta miasta i jakie są uwarunkowania jej kształtowania. Dzisiaj skupimy się na praktycznej części i przeanalizujemy dokument z Krakowa dotyczący panoramy miejskiej “Możliwości lokalizacji obiektów wysokościowych w aspekcie ochrony panoramy miasta Krakowa – analiza” sporządzony przez miejskich planistów.

Krakowska analiza miała wskazać tereny możliwe do zabudowy obiektami  wysokościowymi i te, które muszą być z takiej wyłączone. Przedmiotem opracowania miały być budynki o wysokości przekraczającej 55 m. Jak zauważają autorzy “Sytuacja braku stosownych regulacji może doprowadzić do wytworzenia zamiast dominant o określonych funkcjach przestrzennych, niekontrolowanych i nie mających uzasadnienia przestrzennego grup zabudowy wysokościowej, negatywnie wpływających na układ urbanistyczny oraz sylwetę miasta, poprzez przypadkowość usytuowania.”

Przede wszystkim chodziło o ochronę wyjątkowej panoramy Krakowa w jego najstarszej części – Stare Miasto, Wawel oraz Kazimierz. Położenie w kotlinie daje duże możliwości komponowania osi widokowych i krajobrazu miasta. Układ urbanistyczny tego rejonu jest bardzo dobrze widziany ze wzgórz okalających Kraków i kopców zlokalizowanych w mieście. W zabudowie dominują budynki do 25 m, a całą strukturę wzbogacają historyczne dominanty takie jak Wawel czy wieże kościołów (np. Mariackiego).

Do przeprowadzenia analizy konieczna było dokładna inwentaryzacja współczesnego Krakowa. Wykorzystano możliwości skaningu laserowego – prace analityczne przeprowadzono z wykorzystaniem chmury punktów LIDAR. Skanowania dokonano na wysokości 350 m nad powierzchnią terenu uzyskując chmurę o gęstości 12 pkt/m kw. (miejscami nawet 20 pkt/m kw.). Dane miały określone współrzędne oraz wysokość, co pozwoliło na stworzenie mapy wysokościowej Krakowa. Dodatkową bazą danych był Miejski System Informacji Przestrzennej oraz dotychczasowe opracowania planistyczne – Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania Krakowa czy miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Krakowa z 1994 r.

Analiza

Do analizy wyznaczono konkretny obszar, który ma być chroniony  – był to teren wzdłuż Drogi Królewskiej, a ograniczany miał być skrajnymi dominantami (w zależności od panoramy jaka będzie brana pod uwagę). Sylweta miasta była budowana przez takie obiekty jak: Wawel, Wieża Ratuszowa, Wieże Kościoła Mariackiego. Następnym etapem  było wyznaczenie punktów widokowych (głównych i kontrolnych), z których panorama byłaby oglądana. Do Głównych Punktów Widokowych zaliczono: Kopiec Kościuszki, Kopiec Krakusa, Zakrzówek i ul. Turowicza (widok z parkingu strategicznego w rejonie Sanktuarium Bożego Miłosierdzia).

Do wyznaczenia terenów wyłączonych z zabudowy wysokościowej wybrano trzy metody:

1. Analiza pola widoczności z głównych punktów widokowych,
2. Analiza wysokości względnych w strefie cienia sylwety chronionej,
3. Analiza widoczności przedpola i tła chronionej sylwety.

Dopiero trzecia dała odpowiedź jak powinny być sytuowane budynki wysokościowe. Wyznaczono geometryczne korytarze widokowe z głównych punktów widokowych. Są to trójkąty z wierzchołkiem w GPW. Przeanalizowano każdy korytarz widokowy z tych punktów stosując się do tzw. linii widoku chronionego (linia zamykająca „od góry” gabaryt obiektów położonych w obszarze chronionym (obrys sylwety, tzw. „linia nieba”) – obejmuje ona sylwety najważniejszych dominant oraz części starego miasta, wyznaczając strefy, które w poszczególnych widokach powinny podlegać całkowitemu zakazowi lokalizowania budynków wysokościowych w ich tle) i linii przedpola (linia zamykająca „od góry” łączny dopuszczalny gabaryt obiektów I planu (przedpola), stanowiąca równocześnie „podstawę” chronionego widoku).

Pomiędzy linią przedpola a punktem widokowym wyznaczono strefę ochrony przedpola i strefę  porządkowania. Założone, że:

• przestrzeń zawarta pomiędzy linią widoku chronionego a linią przedpola (strefa ochrony sylwety) nie będzie zaburzona żadnym obiektem wysokościowym (lub innym stanowiącym konkurencję dla obiektu chronionego), odstający do istniejącej zabudowy,
• przestrzeń poza linią widoku chronionego (strefa tła) nie będzie zaburzona żadnym obiektem wysokościowym, który znajduje się w polu widzenia danego punktu widokowego,
• w strefie przedpola nie będą lokalizowane żadne obiekty, które pojawiałyby się jako dominanty i stałyby w sprzeczności z ochroną widoku chronionej części przedpola (czerwony szraf pionowy na panoramach).

W analizie uwzględniono również czynniki takie jak: odległość punktu widokowego oraz przezroczystość powietrza. Ostatecznie ustalono iż w strefie poza granicą ochrony widoku jest dopuszczone lokalizowanie obiektów wysokościowych. Analiza wykazała, że zabudowa wysokościowa nie powinna zaburzyć przede wszystkim  historycznych widoków Krakowa. Sylweta miasta ma być chroniona od strony południowej i południowo-wschodniej.

Autorzy podkreślają, że jest to studium i nie jest on aktem prawa miejscowego. Jawnie krytykują zasadę “dobrego sąsiedztwa”, która w przypadku wydawania decyzji o warunkach zabudowy przyzwala niemalże na samowolę budowlaną. Sugerują doraźne działania chociażby przez dodawania przez inwestora analizy jak wpłynie nowy budynek na sylwetę miasta.

Wszystkie plansze i pełny tekst dokumentu znajduje się tutaj.

Nowy Jork

Na początku XX w. w Nowym Jorku, w związku z szybkim rozrostem miasta w górę, zaczęło brakować światła na dole – na ulicach. Obawiano się, że postępujący “efekt kanionu”, spowoduje zanik życia na ulicach. New York Zoning Ordinance podzielił miasto na strefy z określonymi wysokościami i specyficznymi zapisami określającymi intensywność zabudowy. W efekcie zaczęły powstawać budynki o piramidalnym kształcie. Do 1927 r. przepisy takie jak w NY powstały 553 amerykańskich miastach. Prawo z 1916 r. nie tylko określało kształt nowych budynków, poprzez redukcję powierzchni kondygnacji, ale żądało również 3/4 wolnej przestrzeni wokół pięter powyżej 43 kondygnacji. Oznaczało to straty zysków z wynajmowanych powierzchni sięgające 30 % na 37 kondygnacji. Powstawanie zatem wyższych budynków stawało się nieekonomiczne. Prawo zliberalizowano dopiero w 1961 r. Dopuszczona została wtedy pełna swoboda kształtów i zaczęły powstawać budynki znane nam do dzisiaj w panoramie Nowego Jorku.

Miasta europejskie

Najbardziej amerykańską panoramą miasta może poszczycić się Frankfurt. Tutaj konsekwentna polityka miasta wobec lokalizowania obiektów wysokościowych pozwoliła ukształtować wyjątkowy krajobraz.

Paryż z drugiej strony prowadzi restrykcyjną politykę – zabrania naruszania się sylwety miasta (podobnie jak w Krakowie) ze względu na jej historyczne wartości. Ścisłe centrum zachowuje jednolity charakter, natomiast wysokościowce lokalizowane są poza nim, grupując je.

Jeszcze inne podejście mamy na Wyspach Brytyjskich. W 2003 r. wydano Guidance on Tall Building – instrukcję dla miast angielskich jak mają opracowywać dokument planistyczny dotyczący lokalizowania wysokich budynków. Stanowić on miał załącznik do studium miasta z zamysłem, że będzie to obowiązujące prawo.

Jak widzimy co kraj to obyczaj i nie ma najlepszej polityki kształtowania panoramy miasta. Często czynniki ekonomiczne przewyższają czynniki przestrzenne i dotyczące warunków życia w mieście. Na zachodzie jednak problem zanikania charakterystycznego krajobrazu miejskiego został poruszony już dawno i miasta podejmują działania w celu ochrony. U nas poza kilkoma miastami (Kraków, Gdańsk czy Szczecin) wobec wielu innych problemów z planowaniem przestrzennym temat pozostaje nieruszony.

Źródła:

1. Biuro Planowania Przestrzennego Miasta Kraków Możliwości Lokalizacji obiektów wysokościowych w aspekcie ochrony panoramy miasta Krakowa – analiza;
2. Biuro Rozwoju Gdańska Studium lokalizacji obiektów wysokościowych.