AKTUALNOŚCI

Sylweta miasta – możliwości jej kształtowania i ochrony Cz. 1

Kształtowanie sylwety miasta jest nieodłącznym elementem procesu planowania przestrzennego.  Na miasto powinno się zatem patrzeć zarówno “z góry”, “z boku” oraz z punktu widzenia zwykłego pieszego.

San_Gimignano_torri_1Czym jest sylweta miasta ? Można powiedzieć, że panoramą miasta oglądaną z różnych miejsc. Szczególnie chroniona powinna być w miastach o krajobrazie kulturowym – przede wszystkim te z historyczną zabudową. Kształtowanie sylwety towarzyszy nam jednak od początków cywilizacji. W starożytnej Mezopotamii nad miastami dominował Ziggurat, który stanowił ośrodek kultu religijnego. Położenie i gabaryty miały również podkreślać wyższość nad społeczeństwem niektórych klas. Podobnie w Atenach Akropol, jako najważniejsze miejsce kultu bogów położone jest na wzgórzu, dzięki czemu widoczny jest dobrze z wielu miejsc.

W średniowieczu również przeważały dominanty ośrodków religijnych – w postaci licznych wież czy dzwonnic kościołów (jak np. w Krakowie), ale doszły do nich również wieże murów obronnych czy ratuszowe. Ciekawym przykładem jest San Gimignano położone w Toskanii, które nazywane jest “Manhattanem średniowiecza” ze względu na liczne, monumentalne wieże, które powstały w okresie świetności miasta. Stanowiły one symbol miasta i były wyrazem zamożności mieszkańców. Była w mieście jednak zasada, iż żadna wieża nie może być wyższa od wieży ratusza. Obecnie z ponad 70 wież ostało się 13. Opisywane u nas miasto Milton Keynes można powiedzieć, że pierwotnie nie cechowało się jakąkolwiek sylwetą – żaden budynek nie mógł być wyższy od najwyższego drzewa. Powodowało to, że miejscowość była praktycznie “płaska” i nie budowała charakterystycznej dla miasta panoramy.

Bez tytułu

Historycznie sylwety miast ulegały ciągłym przekształceniom, powstawały coraz wyższe budynki i nowe dominanty. Dzięki takiej panoramie widzimy pewien wielowiekowy przekrój opisujący miasto. Konieczne jest zatem takie planowanie rozwoju miasta, w celu zachowania wyjątkowej sylwety. W Polsce problem ochrony krajobrazu miasta zaczął się wraz z coraz większą liczbą powstających budynków wysokościowych (zwłaszcza po transformacji ustrojowej). W centrach miast rośną wartości terenów otwartych, więc pniemy się w górę, by osiągnąć największy zysk z inwestycji.

Istotne było wyjście naprzeciw rozpraszaniu się budowy wysokiej. Urbaniści miejscy zaczęli opracowywać studia lokalizacji obiektów wysokościowych, w których wyznacza się rejony wyłączone z zabudowy wysokościowej. Najstarszą metodą jest metoda opracowana przez prof. J. Bogdanowskiego. Bazuje ona na wyznaczaniu jednostek architektoniczno-krajobrazowych (części terenów o podobnych uwarunkowaniach historycznych), które podlegają licznym studiom, które pozwolą nam odpowiedzieć jak może krajobraz się przekształcać.

BreslauSkyTowerStudia lokalizacji obiektów wysokościowych pozwalają kreować i przekształcać sylwetę miasta. Największe miasta takie, jak: Kraków, Szczecin czy Gdańsk sporządziły je wyznaczając główne osie widokowe, zakazując ich zabudowę. Przykładem negatywnych skutków braku zarządzania panoramą miasta jest Sky Tower (212 m) we Wrocławiu, który góruje między zabudową średniej wysokości czy niezrealizowany w sąsiedztwie Starego Miasta w Krakowie tzw. Szkieletor. Jak się okazuje studia jednak to za mało . Jak podkreślają urbaniści z Krakowa dokumenty analizujące możliwości lokalizacji obiektów wysokościowych nie wystarczają. Ich zapisy oczywiście można nanieść na studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gminy, ale nie będą one faktycznie chronić tych terenów. Studium uwarunkowań, jak wiemy nie jest prawem miejscowym i przy braku planów miejscowych niekoniecznie uda się ochronić cenne osie widokowe. Autorzy dokumentu z Krakowa mówią wprost, że sama WZ-tka,  oparta na zasadzie “dobrego sąsiedztwa”, przy równoczesnym pozwoleniu na bycie niezgodną ze studium gminy, nie ochroni sylwety miasta. Obecnie nie stosujemy przepisów takich jak w Milton Keynes czy w Toskanii i jedynym narzędziem pozostaje nam opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

W drugiej części przeanalizujemy podejście niektórych miast w Polsce do aspektu kształtowania sylwety miasta i ich studia dotyczące obiektów wysokościowych.

Źródła:

  • Michał Krupa Panoramy Miast Zabytkowych – Ochrona i Kształtowanie
  • Urząd miasta Krakowa Biuro Planowania Przestrzennego Możliwości lokalizacji obiektów wysokościowych w aspekcie ochrony panoramy Miasta Krakowa – analiza.