AKTUALNOŚCI

Rozgraniczenie nieruchomości – cz.2 (tryb administracyjny)

Poniżej opisane zostały etapy postępowania rozgraniczeniowego w trybie administracyjnym.

Wszczęcie postępowania 

Za datę wszczęcia postępowania uznaje się  datę doręczenia wniosku organowi administracji[1].  Odmiennie niż to wynika z Kodeksu postępowania administracyjnego, postępowanie w sprawie rozgraniczenia nieruchomości  następuje w formie postanowienia, na które według ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne nie służy zażalenie[2]. Ustanowiony w powołanej ustawie wymóg wydania postanowienia należy traktować jako lex specialis w stosunku do przepisów kodeksu postępowania administracyjnego.

Postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie scalenia gruntów zastępuje postanowione o wszczęciu postępowania o rozgraniczenie nieruchomości[3]. Kodeks postępowania administracyjnego normuje treść postanowienia, składa się ono z :

  •  oznaczenie organu administracji publicznej
  •  datę jego wydania
  • oznaczenie strony lub stron albo innych osób biorących udział w postępowaniu
  • powołanie podstawy prawnej
  • rozstrzygnięcie
  • pouczenie
  • czy i w jakim trybie służy na nie zażalenie lub skarga do sadu administracyjnego
  • podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do jego wydania

Ustawa Prawo geodezyjne i kartograficzne nie precyzuje terminu, w jakim należy wydać postanowienie o wszczęciu postępowania. Należy więc uznać, że odpowiedni organ powinien to uczynić niezwłocznie po wpłynięciu wniosku o rozgraniczenie nieruchomości. Postanowienie o wszczęciu postępowania rozpoczyna etap techniczny rozgraniczenia nieruchomości. Możliwe jest, iż organ administracji publicznej w toku postępowania stwierdzi, iż granice nieruchomości wymienionych w żądaniu  rozgraniczenia zostały już uprzednio prawnie ustalone w innym postępowaniu administracyjnym albo sądowym,  wtedy wszczęte postępowanie powinno zostać umorzone jako bezprzedmiotowe[4]. Przyjęto bowiem, iż w administracyjnym toku postępowania nie jest dopuszczalne wydanie decyzji o odmowie zatwierdzenia granic, czy też postanowienia o odmowie przeprowadzenia rozgraniczenia nieruchomości.

Wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie postępowania jednej ze stron powoduje jednocześnie włączenie do tego także innych osób będących stronami. Gdy wniosek składa osoba używająca nieruchomość, nie będąca właścicielem, wzywa się wówczas także właściciela. Przypadek ten dotyczy także związków małżeńskich. Jeżeli przedmiotem postępowania jest nieruchomość należąca do małżonków, ważne jest, aby w przypadku uczestnictwa postępowaniu tylko jednego ze współmałżonków, drugi z nich posiadał odpowiednie pisemne upoważnienie do reprezentowania pierwszego.

Działania geodety oraz rozprawa na gruncie 

Czynności ustalania przebiegu granic wykonuje geodeta, który jest wybierany przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta[5]. Do dokonania rozgraniczenia może być upoważniony tylko geodeta posiadający uprawnienia zawodowe do rozgraniczania i podziałów nieruchomości (gruntów) oraz sporządzani dokumentacji dla celów prawnych. Jego opinia w sprawie jest kluczowa dla wyniku toczącego się postępowania.  Od chwili nadania upoważnienia geodecie przez organ działa on w jego imieniu. Organ wydaje decyzje merytoryczną dotyczącą rozgraniczenia, albo decyzję o skutkach czysto proceduralnych o umorzeniu postępowania i przekazania sprawy sądowi. Czasem jednak, gdy dochodzi do zawarcia ugody granicznej, geodeta pełni rolę samego organu prowadzącego postępowanie (funkcję biegłego). Wtedy staje się on w pewien sposób sędzią.

Geodeta oprócz pełnienia zwykłych czynności, jakie ma biegły, ma obowiązek zebrania wszystkich istniejących materiałów zarówno tych z państwowego zasobu dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej, ale także te archiwalne jak i te, które przedstawią strony postępowania.  Dokumenty stanowiące podstawę ustalenia przebiegu granic, według Rozporządzenia Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej  można podzielić na dwie grupy: stwierdzające stan prawny nieruchomości lub określające położenie punktów granicznych i przebieg granicy nieruchomości[6].

Dokumenty stwierdzające stan prawny nieruchomości:

  • odpisy z ksiąg wieczystych lub odpisy dokumentów znajdujących się w zbiorze dokumentów
  • wypisy aktów notarialnych
  • prawomocne orzeczenia sądu i ugody sądowe
  • ostateczne decyzje administracyjne

Dokumenty stwierdzające położenie punktów granicznych i przebieg granicy nieruchomości:

  •  dokumenty geodezyjne zawierające dane liczbowe do ustalenia przebiegu granic:
    –          szkice graniczne, protokoły graniczne, akty ugody
    –          zarysy pomiarowe z pomiaru granic
    –          szkice wyznaczenia granic działek wydzielonych w wyniku scalenia, wymiany gruntów lub w wyniku
    –          podziału nieruchomości
    –          inne dokumenty pomiarowe, obliczeniowe i opisowe pozwalające na ustalenie przebiegu granic
  •  w razie braku dokumentów, o których mowa w podpunkcie pierwszym, mapy i plany obejmujące granice albo inne elementy
    –          pozwalające na odtworzenie lub analizę przebiegu granic, w szczególności: mapy jednostkowe nieruchomości
    –          mapy katastralne
    –          mapy scalenia i wymiany gruntów
    –          plany parcelacyjne
    –          mapa ewidencji gruntów
    –          mapa zasadnicza

Dokumenty nie znajdujące się w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym mogą stanowić podstawę ustalania przebiegu granic nieruchomości, jeżeli[7]:

  •  stanowią całość lub część operatu pomiarowego lub katastralnego
  • zawierają podpis wykonawcy i datę sporządzenia dokumentu lub istnieje możliwość ustalenia wykonawcy i takiej daty
  • można stwierdzić, że zostały one sporządzone w wyniku dokonania pomiarów na gruncie i użyte do opracowania mapy nieruchomości, której przebieg granic jest ustalany, lub nieruchomości bezpośrednio z nią sąsiadującej
  • zostały sporządzone przez osoby i organy, których wykaz stanowi załącznik 1 do rozporządzenia

Geodeta, jako osoba zaufania publicznego, musi posiadać umiejętność posługiwania się przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, a także wykazywać się obiektywizmem, informować strony o wszelkich okolicznościach faktycznych, jak i prawnych, czuwać nad tym, aby zachowane były interesy wszystkich stron postępowania.

Po upoważnieniu do dokonania czynności rozgraniczenia, geodeta  zgłasza pracę geodezyjną w ośrodku dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej. Przeprowadza także analizę informacji zawartych w dokumentach uzyskanych z państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego oraz znajdujących się w księgach wieczystych, a także dokumentacji uzyskanej od strony. Sporządza w razie potrzeby, szkic zawierający informacje o przebiegu granic, uzyskane w wyniku wcześniej wykonywanych pomiarów.

 Szkic powinien zawierać[8]:

  • rozmieszczenie linii i punktów granicznych, oznaczonych zgodnie z opisem
  • znajdującym się w protokole granicznym lub akcie ugody
  • rysunek rzutu poziomego trwałych elementów zagospodarowania terenu mających znaczenie dla określenia przebiegu granic
  • podstawowe miary określające położenie punktów granicznych względem siebie oraz elementów zagospodarowania terenu
  • numer działek i oznaczenia ksiąg wieczystych, w których działki te zostały ujęte lub zbiorów dokumentów oraz imiona i nazwiska właścicieli rozgraniczonych nieruchomości,
  • kierunek północny

 Następnie geodeta określa  termin rozpoczęcia czynności ustalenia przebiegu granic i doręcza stronom wezwania do stawienia się na gruncie. Wezwanie powinno dotrzeć do stron nie później niż na 7 dni przed datą zaplanowanych czynności. Jeżeli tak się nie stanie, strony mają prawo zwrócić się o ponowne przeprowadzenie ustalania granic.  Nieusprawiedliwiona nieobecność prawidłowo zawiadomionej strony nie wstrzymuje czynności geodety.  W razie usprawiedliwionej nieobecności strony geodeta powinien wstrzymać czynności do czasu ustania przeszkody powodującej niestawiennictwo, albo do czasu wyznaczania przez stronę pełnomocnika. Jednak nie może to trwać dłużej niż jeden miesiąc.  Geodeta informuje o tym obecne strony ustnie, co jest przez niepotwierdzone podpisem pod protokołem granicznym. Ponowne zawiadomienie wysyła się tylko do osób nieobecnych.

Strony mają możliwość wszechstronnego udziału w toku postępowania, co daje im prawo do składania wniosków i odnoszenia się do materiału dowodowego. Organ administracji publicznej wezwanie doręcza na piśmie (w przypadkach niecierpiących zwłoki może być to zawiadomienie telefoniczne lub inną drogą) za pokwitowaniem przez pocztę, przez swoich pracowników lub przez inne upoważnione osoby lub organy[9].

Po upływie miesiąca, niezależnie od tego czy wzywana strona stawi się na rozprawie,  czy wyznaczy pełnomocnika, czy tez i nie geodeta rozpoczyna postępowanie. Jedyne co może po raz kolejny wstrzymać czynności geodety to wątpliwość, co do odpowiedniego poinformowania nieobecnej strony o czynnościach rozgraniczenia nieruchomości. Na początku ustalenia przebiegu granic  geodeta sprawdza obecność i ustala tożsamość stron, przyjmuje pełnomocnictw udzielone przez strony  oraz przeprowadza wywiad terenowy.  W momencie gdy nie udaje się ustalić osób uprawnionych do wystąpienia jako strona, geodeta odracza wykonywanie czynności ustalania przebiegu granic i zawiadamia o tym właściwy organ. Następnie w trakcie wywiadu terenowego geodeta odszukuje znaki graniczne, także określa położenie przesuniętych uszkodzonych lub zniszczonych znaków granicznych oraz punktów granicznych, jeżeli istnieją dokumenty pozwalające na określenie ich położenia. Jeśli przebieg granic został ustalony, geodeta wskazuje stronom  przebieg granic. Jeżeli przebieg granic nie jest kwestionowany przez żadną ze stron geodeta stabilizuje punkty graniczne, wykonuje pomiar granicy, a także trwałych elementów zagospodarowania terenu mających znaczenie dla określenia jej przebiegu i odzwierciedla je w protokole. Dla bezspornego ustalenia punktów granicznych ważne jest, aby geodeta dokonał stabilizacji w obecności stron, w odstępach nie większych niż 200m. Punkty graniczne powinny być utrwalone znakami naziemnymi np. wykonanymi z betonu, kamienia naturalnego lub innego trwałego materiału lub podziemnymi-rurki drenarskie, butelki, płytki betonowe itp.

Protokół powinien zostać  przygotowany, na podstawie wzoru będącego załącznikiem do Rozporządzenia Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej  protokół graniczny.  Prawidłowo sporządzony protokół powinien zawierać[10]:

  •  imię i nazwisko geodety oraz numer jego uprawnień zawodowych
  • numer i datę postanowienia o wszczęcie postępowania rozgraniczeniowego
  • upoważnienia dla geodety
  • oznaczenia nieruchomości przez określenie ich położenia, numerów działek
  • ewidencyjnych, numerów ksiąg wieczystych lub zbiorów dokumentów
  • informacje dotyczące stron i ich pełnomocników
  •  wykaz i ocenę dokumentów stanowiących podstawę ustalenia przebiegu granic
  • oświadczenie stron
  • wyniki wywiadu terenowego
  • szkic graniczny
  • opis przebiegu granic
  • opis utrwalenia punktów granicznych
  • pouczenie stron o możliwości przekazania sprawy sądowi
  • wzmiankę o odczytanie dokumentu stronom przed podpisaniem
  • omówienie skreśleń i poprawek
  • datę dokumentu oraz podpis stron

 Protokół podpisują wszystkie zainteresowane strony oraz geodeta, jako współuczestnik postępowania. Następnie geodeta kompletuje dokumentacje i przekazuje ją (po skontrolowaniu przez Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej) do organu, który po ocenie prawidłowości wykonania prac przez geodetę, wydaje decyzję o rozgraniczeniu nieruchomości. Dokumentacja, po uprawomocnieniu się decyzji, powinna zostać przyjęta do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, a zmiany z niej wynikające wprowadzone do ewidencji gruntów i budynków, na mapę zasadniczą i do innych zbiorów.

Należałoby wyjaśnić pojęcie decyzji administracyjnej. Kodeks  postępowania administracyjnego mówi, że organ administracji publicznej załatwia sprawę  przez wydanie decyzji , chyba że przepisy kodeksu stanowią inaczej[11]. Decyzje rozstrzygają sprawę co do istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończą sprawę w danej instancji.  Organ administracji publicznej może umorzyć postępowanie, jeżeli wystąpi o to strona, na której żądane postępowanie zostało wszczęte, a nie sprzeciwiają się temu inne strony oraz gdy nie jest to sprzeczne z interesem społecznym. Zgodnie z kodeksem postępowania administracyjnego  decyzja powinna zawierać[12]:

  •  oznaczenie organu administracji publicznej
  • datę wydania
  • oznaczenie strony lub stron
  • powołanie podstawy prawnej
  • rozstrzygnięcie
  • uzasadnienie faktyczne i prawne
  • pouczenie
  • czy i w jakim trybie służy od niej odwołanie
  • podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania decyzji

Decyzja w stosunku do której może być wniesione powództwo do sądu powszechnego lub skarga do sądu administracyjnego, powinna zawierać ponadto pouczenie o dopuszczalności wniesienia powództwa lub skargi[13].

Uzasadnienie faktyczne decyzji powinno zawierać wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodów odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Uzasadnienie prawne powinno wyjaśnić podstawy prawnej decyzji z przytoczeniem przepisów prawa. Uzasadnienie jest niekonieczne. W przypadku gdy uwzględnia ona w całości żądania strony jest zbędna ( nie dotyczy to decyzji rozstrzygających sporne interesy stron oraz decyzji wydanych na skutek odwołania). Organ może odstąpić od uzasadnienia decyzji również gdy z dotychczasowych przepisów ustawowych wynikała możliwość zaniechania lub ograniczenia uzasadnienia ze względu na interes bezpieczeństwa państwa lub porządek publiczny.

Istnieje także możliwość odwołania się od wydanej decyzji. Strona może w terminie czternastu dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji zażądać jej uzupełnienia, co do rozstrzygnięcia bądź co do prawa odwołania, wniesienia w stosunku do decyzji powództwa do sądu powszechnego lub skargi do sądu administracyjnego albo sprostowania zamieszczonego w decyzji pouczenia w tych kwestiach. Termin dla strony do wniesienia odwołania, powództwa lub skargi biegnie od dnia doręczenia jej odpowiedzi.

Wracając do czynności w toku postępowania rozgraniczeniowego należy omówić drugi wariant tego procesu. Nie zawsze geodecie udaje się ustalić przebieg granic za pomocą zebranych dokumentów. Niekiedy dokumenty  są szczątkowe i sprzeczne. Wtedy strony lub jedna ze stron, przy braku protestu drugiej, wskazują przebieg granic. Geodeta ocenia, że jest to przebieg prawdopodobny i przyjmuje go jako ustalony. Następne czynności procesu ustalenia granic zachodzą jak w przypadku pierwszym gdy geodecie na podstawie zebranych materiałów od razu udaje się ustalić przebieg granicy.

Trzecia okoliczność zachodzi, gdy geodeta wskazuje stronom przebieg granicy, ale nie chcą one słyszeć o proponowanym jej usytuowaniu. Każdy z sąsiadów uważa, że jest inaczej. Geodeta zmienia się w mediatora i niezależnego doradcę. Nie wolno mu stworzyć nawet pozorów, że popiera jedną ze stron. Jest to szczególnie trudne, gdyż zleceniodawcą prac jest jeden z uczestników postępowania. Jeśli geodeta narazi się na utratę zlecenia, powinien dążyć do ustalenia faktycznej granicy nieruchomości, a nie przyjętej na życzenie zleceniodawcy. Wymaga tego dobre imię zawodu i samego geodety. Dlatego należy szczegółowo omówić i przedstawić wszystkie dowody i argumenty za proponowanym przebiegiem granicy, z uwzględnieniem danych i dokumentów przedstawionych przez strony, informując także o konsekwencjach sporu i kosztach dalszego postępowania. Po kilkugodzinnej rozmowie strony oświadczają, że godzą się na przebieg granicy i gotowe są zawrzeć ugodę. Pozostałe czynności pokrywają się z poprzednimi przypadkami.

[1] Art. 31 Prawo geodezyjne i kartograficzne
[2] Art. 4 Rozporządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej  w sprawie rozgraniczenia nieruchomości
[3] Art. 6 Rozporządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej  w sprawie rozgraniczenia nieruchomości
[4] Art. 22 Rozporządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej  w sprawie rozgraniczenia nieruchomości
[5] Art. 39 Kodeks postępowania administracyjnego
[6] Art. 20 Rozporządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej  w sprawie rozgraniczenia nieruchomości
[7] Art. 104 Kodeks postępowania administracyjnego
[8] Art. 107 ust. 1 Kodeks postępowania administracyjnego
[9] Art. 107 ust. 1 Kodeks postępowania administracyjnego
[10] Art. 241 Kodeks postępowania administracyjnego
[11] Art. 28 Kodeks postępowania administracyjnego
[12] Art. 32 Kodeks postępowania administracyjnego