Najwyższa Izba Kontroli opublikowała raport analizujący efekty programów rewitalizacji przeprowadzanych w 17 gminach. Wyniki nie napawają optymizmem.

Rewitalizacja jest kompleksowym procesem mającym na celu poprawę sytuacji społecznej, ekonomicznej i infrastrukturalnej w zdegradowanych częściach gminy czy miasta. W wielu przypadkach jednak błędnie postrzega się ją jedynie jako odnowienie zabytków czy nowe zagospodarowanie przestrzeni publicznych. W ostatnich latach, rewitalizacja jest ważnym tematem. Zarówno w dużych miastach, jak i w mniejszych miejscowościach programom rewitalizacji poświęca się dużo uwagi i środków finansowych. Jakie więc efekty przyniosły programy rewitalizacji? Zagadnieniem tym zajmowała się Naczelna Izba Kontroli.

Kontrola NIK: 4 lata, 4 województwa, 17 gmin

Kontrola NIK objęła programy rewitalizacji realizowane latach 2016-2020. NIK przeprowadziła kontrolę w czterech województwach, a także w 17 gminach z tych województw. Głównym celem kontroli było zbadanie, czy programy rewitalizacji były prawidłowo wdrażane i czy osiągnięto zakładane efekty. Dodatkowo, NIK zbadała środki finansowania i wydatki gmin powiązane z programami rewitalizacji.

Opóźnienia i niewykorzystane fundusze

Główne wnioski NIK nie napawają one optymizmem. W większości przypadków programy rewitalizacji nie zostały przeprowadzone zgodnie z założeniami. Z uwagi na niepełne bądź nieodpowiednio dobrane systemy monitoringu i ewaluacji ocena przeprowadzonych zmian jest utrudniona bądź niemożliwa. Z tego powodu NIK nie była w stanie ocenić czy zdiagnozowane przez JST problemy zostały rozwiązane oraz czy proces rewitalizacji został zrealizowany. Mimo tych przeciwności, NIK sprawdziła przebieg prac i realizację harmonogramu programów rewitalizacji.

W większości gmin widoczne były wyraźne opóźnienia. Mimo ciągłego trwania programów rewitalizacji, w 15 samorządach realizacja wszystkich założonych przedsięwzięć była zagrożona czy też nawet nierealna. Można się więc zastanawiać, czy problemem były błędne założenia i przeładowane programy, czy może niewydajne zarządzanie działaniami zespołów roboczych. Należy pamiętać jednak, że okres kontroli obejmuje pierwsze miesiące pandemii COVID-19, która na wielu płaszczyznach pokrzyżowała plany wielu samorządom i utrudniła im pracę.

Z licznymi opóźnieniami wiążą się niewykorzystane fundusze. Jak podaje NIK, w wielu przypadkach gminy realizowały w okrojonym zakresie projekty, oraz nie wnioskowały, bądź ni otrzymywały dodatkowych funduszy. W tym przypadku należy się przyjrzeć również funkcjonowaniu władz wojewódzkich i przygotowywanych przez nie Regionalnych Programów Operacyjnych.

Więcej partycypacji i szkoleń

Partycypacja mieszkańców i społeczności lokalnych powinny być nieodłącznym elementem działań rewitalizacyjnych. Niestety, w przypadku analizowanych gmin zdecydowana większość samorządów nie przeprowadziła odpowiedniego procesu uspołecznienia działań. Proces angażowania społeczności lokalnych w ocenie NIK został skutecznie przeprowadzony tylko w jednej gminie – w Jastrzębiu-Zdroju. Trzy gminy nie przeprowadziły żadnych działań partycypacyjnych. Pozostałe jednostki samorządu ograniczały się głównie do informowania mieszkańców o postępach prac i przeprowadzania konsultacji.

Z czego wynika tak nikła partycypacja w programach rewitalizacji? Powodów może być wiele. Z jednej strony rewitalizacja może się wydawać mało istotna dla lokalnych społeczności. Z drugiej możliwe pogląd władz lokalnych – że uspołecznienie procesu rewitalizacyjnego nie jest potrzebne bądź nieodpowiednie dostosowanie technik i działań włączających mieszkańców. Niezależnie od przyczyny, jest to z pewnością zagadnienie, które należy przepracować na – zarówno na poziomie mieszkańców, jak i władz lokalnych.

Rekomendacje nie tylko dla samorządów

Naczelna Izba Kontroli w ramach podsumowania raportu sformułowała kilka najważniejszych rekomendacji. Urząd nie skierował ich jedynie do samorządów gminnych, ale również do władz wojewódzkich oraz administracji rządowej. Na szczeblu krajowym, NIK rekomenduje rozpowszechnienie doświadczeń i dobrych praktyk rewitalizacyjnych. Zdaniem NIK, Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej powinno przygotować dodatkowe wytyczne dla dokumentów rewitalizacyjnych oraz dokonywać analiz przeprowadzanych programów rewitalizacyjnych, w celu odpowiedniego diagnozowania problemów i podnoszenia ich poziomu.

W przypadku władz wojewódzkich NIK rekomenduje głównie przeprowadzanie szkoleń i wsparcie doradcze, szczególnie w zakresie kompleksowego rozumienia pojęcia rewitalizacji, partycypacji społecznej czy poprawnego przygotowywania monitoringu programów.

W przypadku organów gminnych, w raporcie pojawia się najwięcej rekomendacji. Zwiększenie wagi partycypacji w procesie rewitalizacji, przyjęcie partnerskiego podejścia w przypadku współpracy z lokalnymi interesariuszami, czy przygotowywanie kompleksowych i poprawnych systemów monitoringu programów, to tylko niektóre z nich.

Z całym raportem Najwyższej Izby Kontroli można zapoznać się pod tym linkiem.

Źródła: www.nik.gov.pl