Prypeć – Miasto Widmo

Dziś mijają 32 lata od katastrofy w czarnobylskiej elektrowni. To przy niej kilkanaście lat wcześniej powstało miasto Prypeć.

Miasto zostało założone 4 lutego 1970 r., o czym jesteśmy informowani już na wjeździe do miasta. Powstało, jako osiedle dla pracowników Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej w odległości około czterech kilometrów od samej elektrowni, i było miastem zamkniętym – dostęp do niego mieli jedynie mieszkańcy i uprawnione osoby. Prypeć powstał, jako pokazowe, przyzakładowe miasto Związku Radzieckiego, wybudowane “od zera” na dziewiczym terenie.

Pod względem zasad urbanistyki, Prypeć nie różni się znacznie od wielu realizacji dawnego bloku sowieckiego. Wyraźnie widoczny jest, popularny w urbanistyce radzieckiej, podział na mikrorajony. Mikrorajony, czyli najmniejsza jednostka przestrzenna w większości radzieckich realizacjach II połowy XX wieku, były elementem szerszej wizji planowania radzieckich miast, a także popularnego tam procesu standaryzacji zabudowy oraz algorytmów i liczb, które brano pod uwagę przy projektowaniu urbanistycznym. Tak jak w wielu miastach rozbudowywanych w okresie Związku Radzieckiego, tak i w Prypeci znajdziemy wyraźne ślady tego typu urbanistyki. Prypeć składał się z pięciu mikrorejonów, a w każdym z nich zlokalizowano szkołę podstawową i co najmniej jedno przedszkole.

mapa: chernobylmaps.com

Podobnie jak w wielu radzieckich miastach silnie ustandaryzowana była również architektura budynków mieszkalnych. Budynki zostały zaprojektowane przez zespół moskiewskich architektów pod kierownictwem głównego architekta Giennadija Iwanowicza Oleszki. Również nazewnictwo ulic nie odbiega od trendów panujących w ówczesnym Związku Radzieckim. Główna aleja, Prospekt Lenina, prowadzi do centralnego placu – z głównymi obiektami kultury, rozrywki i usług. Tam znajdziemy odchodzącą od niej ulicę Bohaterów Stallingradu. Mikrorejony oddzielone są od siebie między innymi ulicami Budowniczych, Przyjaźni Narodów czy Hydroprojektowską.

Pomimo wielu podobieństw, miasto było przykładem dla innych miast radzieckich pod względem znajdujących się w nim obiektów: posiadało wszystkie niezbędne usługi, także te społeczne i kulturalne. Zabudowa miasta powstała na planie trójkąta. Budynki administracyjne, w tym teatr czy siedziba partii, a także m.in. centrum kultury “Energetyk” czy hotel “Polesie” zlokalizowane były w centralnej jego części. Tam też znajduje się słynny park rozrywki, który dziś możemy obserwować na zdjęciach. W mieście planowano również ukończenie “Pałacu Pionierów” oraz centrów handlowych. W 1984 roku miasto otrzymało tytuł najlepszego młodego miasta w ZSRR.

W dniu 27 kwietnia 1986 r., dzień po katastrofie w Czarnobylu zapadła decyzja o ewakuacji miasta. Poinformowano mieszkańców o tymczasowej ewakuacji, nakazano zabranie najbardziej potrzebnych rzeczy oraz zaproszono do autobusów. Taki los spotkał 50 tysięcy mieszkańców, którzy już nigdy nie zamieszkali w Prypeci. “Tymczasowa” ewakuacja okazała się ostatnim dniem w historii wymarłego miasta znajdującego się w, jak wówczas powszechnie uważano, skażonej strefie Czarnobyla.

Po ewakuacji miasto było regularnie plądrowane przez szabrowników, choć wbrew powszechnym opiniom nie było ono opustoszałe. Przykładem jest basen “Lazurowy” (Басейн “Лазурний”), który użytkowany był aż do końca lat 90-tych. Obecnie stanowi ono atrakcję turystyczną. I choć dostęp do tzw. “zony”, która otacza elektrownię w Czarnobylu jest kontrolowany i regulowany, to Prypeć ulega stałej dewastacji – nie tylko przez turystów, ale i poszukiwaczy złomu. Spacerując ulicami miasta trudno też zobaczyć budynki – miasto zmieniło się przez ostatnie trzy dekady w las.

Sławutycz: 8 dzielnic od 8 stolic

Wielu mieszkańców Prypeci znalazło nowe domy w innych ukraińskich miastach. Dla tych, którzy nie przenieśli się do miast jak Kijów, jeszcze w tym samym roku rozpoczęto budowę nowego miasta: Sławutycz, zlokalizowanego kilkadziesiąt kilometrów na wschód od Prypeci. Planowane było jako “miasto XXI-wieku”. Mieszka w nim dziś około 25 tysięcy osób.

W budowie miasta “pomagało” osiem republik radzieckich. Uhonorowano ich stolice nazwami kolejnych dzielnic: Moskwa, Kijów, Tallin, Ryga, Wilno, Erewań, Baku, Tbilisi. Każda dzielnica zachowuje architekturę odpowiadającej “swojej” stolicy. I tak na przykład w dzielnicy nazwanej od stolicy Estonii znajdziemy drewnianą zabudowę jednorodzinną, inny jej wygląd przedstawia dzielnica bakijska, zaś przykładowo: w dzielnicy tbiliskiej elementem charakterystycznym są zdobienia na blokach.