Najwyższa Izba Kontroli zbadała działania podejmowane przez samorządy w celu poprawy jakości przestrzeni publicznej. Nie we wszystkich badanych miejscach efekty są takie same.

Temat chaosu wizualnego w polskich miastach był przedmiotem badań NIK od grudnia 2016 do maja 2017 roku. Kontrolą objęto działa podejmowane przez jednostki samorządu w 2015 i 2016 roku.

Parki Kulturowe z różnym efektem

Park kulturowy jest formą ochrony zabytków. Tworzony jest w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Parki Kulturowe nie cieszą się znaczną popularnością wśród polskich samorządów. Do maja 2017 r. w Polsce utworzono jedynie 36 parków kulturowych.

NIK zbadała działania siedmiu urzędów miast w kontekście wdrażania uchwały o ustanowieniu parków kulturowych. Choć we wszystkich przypadkach zmiany wpłynęły na ograniczenie liczby nośników reklamowych i poprawienie estetyki przestrzeni publicznej, to efekty widać w różnym stopniu. Tylko w części skontrolowanych miast utworzenie parków przyniosło wyraźne efekty.

Zdaniem NIK, najlepsze wyniki uchwalenia parku kulturowego oraz wdrażania jego zapisów osiągnięto w Krakowie i we Wrocławiu. Tam na Rynku Głównym i w obrębie Starego Miasta zniknęło wiele nielegalnych reklam. Według NIK nakazy i ograniczenia wprowadzone w Krakowie, które dotyczyły między innymi działalności ogródków gastronomicznych i umieszczania nośników reklamowych, w widoczny sposób przyczyniły się do porządkowania przestrzeni Rynku oraz czterech badanych ulic (Floriańskiej, Grodzkiej, Sławkowskiej i Szewskiej). Wrocławskie Stare Miasto oczyszczono z części reklam, ujednolicono słupy reklamowe i pokrycia ogródków gastronomicznych.

Najmniej pozytywnych zmian nastąpiło w Radomiu, Warszawie oraz w Zakopanem (w parku kulturowym Kotliny Zakopiańskiej). Czas trwania prac nad przyjęciem uchwały o utworzeniu parku kulturowego wynosił średnio 2,5 roku.

Miejscowe plany nie zawsze precyzyjne

NIK sprawdził również wpływ miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w tych siedmiu miastach. Najwięcej – bo 97% powierzchni miasta obejmowały plany w Zakopanem. Powierzchnie Radomia i Sieradza objęte są planami jedynie kolejno w 13 i 15 procentach. W pozostałych przebadanych miastach udział powierzchni objętej planami wynosi od 36 do 64%.

Kontrola przeprowadzona we Wrocławiu i Zakopanem stwierdziła sprzeczność planu do zapisów dotyczących parku kulturowego. W wybranych miejscowych planach, jak np. w Krakowie, znajdziemy również zapisy wykluczające się wzajemnie w ramach jednego planu.

Dodatkowo, pomimo że w większości miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego określono zasady i warunki sytuowania tablic i urządzeń reklamowych, to nie były one uwzględniane i stosowane.

Chaos przy drogach i słaba kontrola konserwatorska

Polskie samorządy borykają się z chaosem reklamowym panującym przy drogach, którymi same zarządzają. Zdaniem NIK niestosowanie się do przyjętych zasad i warunków sytuowania tablic wynika z niedoskonałości przepisów prawnych, długotrwałości postępowań administracyjnych oraz nieprzestrzegania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wśród zbadanych miast negatywnie wyróżnia się Zakopane. Aż 97 procent reklam umieszczonych jest w pasach drogowych nielegalnie. Wysokie wyniki odnotowano również we Wrocławiu (84%) oraz Radomiu (77%). Najmniej nielegalnych reklam znajduje się w Gdańsku – jest to 17% z nich. W wielu przypadkach samorządy usuwają reklamy na własny koszt, rzadkie stosowanie jest nakładanie kar pieniężnych.

Według NIK wojewódzcy i miejscy konserwatorzy zabytków nie korzystali z uprawnień i narzędzi przewidzianych w ustawie o zabytkach. Konserwatorzy w swoich pozwoleniach nie stosują często zapisów związanych z obecnością parku kulturowego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

NIK wskazał również na inne narzędzie, wprowadzone w 2015 roku czyli tzw. uchwałę krajobrazową. Jednak do zakończenia kontroli NIK, żaden z kontrolowanych samorządów nie przegłosował takiej uchwały.