Zielony pierścień – przykłady miast

Zielony pierścień (ang. green belts) to pas terenów otaczających miasto składający się głównie z lasów, użytków zielonych oraz dolin rzecznych, mający na celu kontrolowanie rozrostu miasta oraz ochronę terenów podmiejskich. To narzędzie planistyczne zostało uwzględnione również w Polsce, w dokumentach szczebla krajowego oraz regionalnego.

Wśród innych ważnych funkcji pełnionych przez zielone pierścienie z pewnością można wymienić:

• oddzielanie jednych ośrodków miejskich od drugich – pod koniec artykułu znajduje się przykład z Birmingham, na którym uwydatniona jest ta funkcja;
• korzystanie w pełni z przestrzeni miejskiej poprzez m.in. dogęszczanie zabudowy;
• wzrost powierzchni terenów rekreacyjnych – przykładowo szlaki rowerowe lokalizowane często w granicach zielonych pierścieni;
• przeniesienie części obowiązków na inne ośrodki miejskie.

Prekursorami w dziedzinie zielonych pierścieni okazali się być Brytyjczycy. Pierwszy z nich powstał jeszcze w I połowie XX w. w stolicy Wielkiej Brytanii. Town and Country Planning Act 1947 – dokument ten nakładał na lokalne władze obowiązek wyznaczenia terenów przeznaczonych pod zielone pierścienie. Była to odpowiedź na narastające problemy związane z pogarszającym się stanem środowiskami oraz warunkami bytowymi mieszkańców dużych ośrodków miejskich. Niebezpieczeństwa upatrywano również w niekontrolowanym, chaotycznym rozroście miast. Tak oto powstał londyński zielony pierścień, który obecnie prezentuje się następująco:

 Polska

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 uwzględnia utworzenie zielonych pierścieni w 35 miastach, głównie z liczbą ludności przekraczającą 100 tys. mieszkańców. Najwięcej z nich znajduje się na południu Polski (Górny oraz Dolny Śląsk), zaś najmniej na wschodzie (Podlasie, Lubelszczyzna, Podkarpacie). Mapa ukazująca ich rozmieszczenie na tle kraju zamieszczona została poniżej:

Warszawski ZP składa się z: Kampinoskiego Parku Narodowego; Mazowieckiego i Chojnowskiego Parku Krajobrazowego; lasów: legionowskich, otwockich, sękocińskich, nadarzyńskich, okolic Zegrza, Rembertowa oraz doliny Wisły. Jak przedstawia poniższa mapka, warszawski zielony pierścień pomimo tego, że jest nieciągły, to wciąż zauważalny. Jednakże wskutek dalszej ekspansji miasta na tereny podmiejskie będzie stopniowo zanikał – szczególnie na obszarach chronionego krajobrazu (jasnozielone wypełnienie), które są objęte najsłabszą ochroną prawną, czyli kierunki: północno-wschodni oraz południowo-zachodni. Szansy na zachowanie pierścienia można szukać w dyrektywach unijnych. Każde państwo członkowskie opracowuje i przedstawia Komisji Europejskiej listę leżących na jego terytorium obszarów najcenniejszych pod względem przyrodniczym, odpowiadających gatunkowo i siedliskowo wymogom zawartym w Dyrektywie Siedliskowej. Komisja Europejska corocznie aktualizuje wykazy terenów mających znaczenie dla Wspólnoty (dla zainteresowanych aktualna lista znajduje się po tym adresem). Wśród nich znalazły się również obszary dotyczące Warszawy takie jak: Łęgi Czarnej Strugi, Forty Modlińskie, Las Natoliński czy Las Bielański. Kraje członkowskie w ciągu 6 lat od decyzji Komisji zobowiązane są do wyznaczenia tych ostoi jako specjalne obszary ochrony. Pytanie czy wcześniej wymienione obszary chronionego krajobrazu posiadają cechy umożliwiające włączenie ich do sieci Natura2000.

Inne przykłady

Na sam koniec przedstawię kilka zagranicznych przykładów miast posiadających zielone pierścienie.

W pierwszej kolejności miasta położone wewnątrz kontynentu:

Manchester – wzorcowy zielony pierścień. Granice oddzielające Manchester od Stockport, Oldham czy Bolton są wyraźne. Znaczącą rolę w tworzeniu struktury pierścienia odgrywają w tym przypadku doliny rzek: Irwell oraz Mersey.

Wcześniej wspomniany Birmingham, dzięki licznym polom golfowym, rezerwatom oraz parkowi krajobrazowemu Woodgate Valley nie “zlał” się jeszcze z innymi brytyjskimi miastami – Wolverhampton, West Bromwich, Dudley czy Wallsall. 

Następnie miasta posiadające naturalne bariery rozrostu takie jak oceany/morza, bądź góry:

Seul – koreańska stolica położona jest w szerokiej dolinie rzeki Han-gang. Przyrodniczą “otulinę” miasta uzupełniają: park narodowy Bukhansan (zlokalizowany na północ od Seulu), tereny górzyste (na wschód i południe) oraz grunty rolne (na zachód).

Adelaide (zdjęcie przekręcone o 90°) – graniczące z Zatoką Wincenta , dwoma parkami narodowymi: Belair ,rzeki Onkaparinga oraz licznymi parkami ochronnymi/rekreacyjnymi. Od północy (czyli na poniższym zdjęciu od wschodu) miasto graniczy z licznymi gruntami rolnymi. Adelaide jest miastem, które w znacznym stopniu wykorzystuje przestrzeń miejską. Zwarta zabudowa sprawia, iż dość wyraźna jest granica wyznaczona przez pierścień.

Islamabad – stolica Pakistanu położona jest u stóp dwóch pasm wzgórz: Margalla oraz Shakarparian. Każde z pasm objęte jest najwyższą ochroną przyrody w postaci parku narodowego. Istotnymi miejscami w przyrodniczym kołnierzu Islamabadu są również: jezioro Rawal, użytki zielone oraz liczne arterie komunikacyjne (Kashmir, Khayaban), wyposażone w szeroki pas buforowy wypełniony drzewami.

oraz Randstad, czyli holenderska konurbacja przypominająca kształtem odwróconą literę U. Przyrodnicza “zapora” została  zlokalizowana pomiędzy Rotterdamem oraz Amsterdamem. Co ciekawe, lasy stanowią niespełna 7% ogólnej powierzchni tych terenów.