AKTUALNOŚCI

Tychy: 70 lat praw miejskich

Wraz z początkiem 2021 roku Tychy świętują 70 lat uzyskania praw miejskich. Choć miejscowość już przed wojną liczyła ponad 10 tysięcy mieszkańców, to kluczowy moment rozwojowy nastąpił w latach 50. XX wieku wraz z decyzją ówczesnych władz o budowie nowego miasta.

Przed wojną liczba ludności Tychów były miastem średniej wielkości. W okresie międzywojennym funkcjonowały tam między innymi: szpital, remiza strażacka, poczta, szkoła, basen, kręgielnia oraz sieć sklepów i restauracji. W dniu 1 stycznia 1934 roku uzyskały prawa gminy miejskiej.

Kluczową datą w historii miasta był jednak 4 października 1950 roku. Wówczas Prezydium Rządu podjęło decyzję o budowie Nowych Tychów. Przyczyna takiej decyzji leży w podjętych rok wcześniej pracach nad planem regionalnym Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego w ramach którego wytypowano najkorzystniejsze lokalizacje dla nowych miast-sypialni. Nowe Tychy miały spełnić tę rolę i być największym miastem w systemie satelitów aglomeracji górnośląskiej, licząc 100 tysięcy mieszkańców. Idea budowy miasta powstała w ramach tzw. planu sześcioletniego (1950-1955).

W dniu 8 listopada 1950 roku Prezes Rady Ministrów wydał rozporządzenie w sprawie nadania gminie Tychy ustroju miejskiego z dniem 1 stycznia 1951.

Pierwsze osiedle “A” powstało według projektu Tadeusza Teodorowicza – Todorowskiego. Kolejne osiedla oznaczane były kolejno, według liter alfabetu. Były one dziełem zespołu pod przewodnictwem Kazimierza Wejcherta i Hanny Adamczewskiej – Wejchert, którzy wygrali konkurs na projekt planu przestrzennego powstającego miasta. Przed uchwaleniem planu, rozpoczęto również budowę osiedla B.

Co ciekawe, większość nazw ulic zaczyna się od litery oznaczającej osiedle. Na osiedlu A przejdziemy się ulicą Arkadową czy Andersa, na osiedlu B ulicą Batorego czy Budowlanych, na osiedlu B ulicą Cichą itd.

Osiedle A

Pierwotna koncepcja osiedla “A” zakładała modernistyczny prostopadły układ budynków do ulicy. Plan ten został jednak dostosowany do obowiązującej wówczas ideologii socrealizmu. Dodane zostały detale architektoniczne w postaci kolumnad, attyk i arkad. Centralną przestrzenią osiedla został plac Józefa Stalina (dziś: plac św. Anny), przy którym zobaczyć można m.in. rzeźby przedstawiające przodowników pracy. Osiedle powstało na regularnym planie urbanistycznym, w układzie osiowym. Budowę tego etapu ukończono w 1956 roku.

Autor, Tadeusz Teodorowicz-Todorowski, pochodził ze Lwowa zaś po II Wojnie Światowej związany był z Politechniką Śląską.

Plany i osiedla Wejchertów

Również w latach 50. rozpoczęto realizację osiedli B oraz C. Na osiedlu B powstały przede wszystkim 3- i 4-kondygnacyjne budynki i łączyć miało charakterystykę Starych Tychów, zlokalizowanych na północ od osiedla z Nowymi Tychami. Wejchertowie, w przeciwieństwie do osiedla A nie zastosowali charakterystycznego dla urbanistyki socrealizmu regularnego układu osiowego. Nazywać mieli to osiedle „romantycznym” z uwagi na dostosowanie zabudowy oraz ulic do uwarunkowań terenowych. Centralną częścią osiedla również został plac miejski.

Warto wspomnieć, że kilka lat później tj. około roku 1960, Wejchertowie zaprojektowali również nową zabudowę tyskiego rynku (w “Starych Tychach”).

Plany generalne

W międzyczasie opracowywany był plan ogólny Nowych Tychów. Generalne założenia rozwojowe miasta powstawały w warszawskim „Miastoprojekcie”, pod kierownictwem Kazimierza Wejcherta oraz Hanny Adamczewskiej. Pierwszy plan generalny uchwalono w 1953 roku. Na jego bazie opracowywano przez następne lata szczegółowe plany i koncepcje.

Rozwój miasta skutkował utworzeniem “Miastoprojektu Nowe Tychy” w roku 1955. Pierwotnie swoją siedzibę miał na osiedlu „A”, jednak potrzeby przestrzenne została ona przeniesiona do nowego biurowca, projektu Stanisława Wąs. W jednym budynku pracowały wszystkie osoby zaangażowane w budowę miasta: projektant, inwestor i wykonawca.

Nowy plan, uchwalony na początku lat sześćdziesiątych już przez tyski “Miastoprojekt” (ale wciąż z udziałem Wejchertów), dokonywał korekty pierwotnej koncepcji. Zdecydowano się wówczas na odejście od socrealistycznej koncepcji, w kierunku modernistycznej urbanistyki z większymi przestrzeniami zielonymi między zabudową. Niezmiennie, miasto rozwijać miało się w kierunku południowym oraz wschodnim od Starych Tych oraz od osiedli A i B.

Plan urbanistyczny miasta Tychy

Plan urbanistyczny miasta Tychy | fot. Muzeum Miasta Tychy

Główną oś stawić miał ciąg pieszy łączący Park Północny oraz tereny leśne przy Jeziorze Paprocańskim. Przy osi tej w 1967 roku rozpoczęto budowę gmachu Urzędu Miasta (wówczas Prezydium Miejskiej Rady Narodowej), autorstwa zespołu architektów: Wacław Jaciow, Emilian Piasecki i Kazimierz Wejchert.

Komunikację zapewniała linia kolejowa, która przecinała nowe miasto w osi wschód-zachód. Łączyć miała ona Tychy z innymi ośrodkami konurbacji. Obecny układ przystanków kolejowych jest zmieniony wobec pierwotnych lokalizacji. Nieużywany jest m.in. peron przy niezrealizowanym projekcie centrum miasta, na przecięciu linii z główną osią pieszą, przy obecnej al. Jana Pawła II.

Tychy to jedno z nielicznych miast w Polsce (poza Lublinem i Gdynią wraz z Sopotem), gdzie funkcjonuje komunikacja trolejbusowa.

Rozwój miasta do lat 80. następował pod kontrolą Kazimierza i Hanny Wejchertów. Miastoprojekt odpowiadał za zmiany w planach oraz aspekty architektoniczne, budowlane i urbanistyczne do 1990 roku, gdy jednostkę rozwiązano.

Kazimierz i Hanna Wejchertowie byli absolwentami Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Uzyskali tam tytuły profesorów urbanistyki. K. Wejchert był też pracowni urbanistycznej w Katedrze Urbanistycznej na wspomnianej uczelnieHanna Adamczewska-Wejchert przez wiele lat zajmowała się kształceniem studentów w zakresie zasad budowy miast.