Rewitalizacja a obraz miasta

W poprzednim artykule udowodniłam, jak zróżnicowanie przestrzenne wpływa na odbieranie miasta przez miejscową ludność. W tym opracowaniu podkreślę istotę rewitalizacji.

Rewitalizacja obszarów zdegradowanych ma charakter złożony i interdyscyplinarny. Mapa mentalna to wyobrażenie człowieka o otaczającej go przestrzeni. Czy rewitalizacja ma wpływ na obraz miasta kreowany w umyśle społeczeństwa? Na to pytanie odpowiem w poniższym artykule, opierając się na badaniach społecznych przeprowadzonych w 3 miastach małych Dolnego Śląska. Ankieta, wywiad indywidualny i rysunek to główne narzędzia prowadzonego eksperymentu, w wyniku którego otrzymałam obrazy miasteczek województwa dolnośląskiego, na kształt map poznawczych Lyncha z lat 60. ubiegłego wieku.

Rewitalizacja jako proces odnowy

Rewitalizacja to zespół działań mający na celu przemianę struktury przestrzennej zdegradowanych terenów, nadanie im nowej funkcji oraz poprawę jakości życia mieszkańców. Proces naprawczy ma za zadanie wprowadzenie do „martwego” obszaru innej niż dotychczas funkcji wykorzystując istniejące budynki, dobudowując nowe oraz uporządkowując istniejącą przestrzeń, niekiedy całkowicie zmieniając jej wystrój. [1] Wymiar społeczny w procesie rewitalizacji jest bardzo ważny, wiąże się z zatrzymaniem negatywnych tendencji społecznych oraz przeciwdziałaniem stanom patologicznym. [2] Jak niezwykły wpływ ma odnowa zubożałych obszarów dla lokalnej społeczności pokaże opis badań umieszczony poniżej.

Wyniki badań – analiza jakościowa

Trzebnica

Wśród najbardziej lubianych miejsc w mieście wg ankietowanych znalazł się Las bukowy, zrewitalizowany skwer pomiędzy stawami oraz deptak łączącym zieleniec z lasem. Projekt rewitalizacji byłych terenów uzdrowiskowych, to niewątpliwie duma zarówno lokalnych władz, jak i samych mieszkańców, którzy spędzają tu większość wolnego czasu. Kolejnym obiektem jest Aquapark – nowa udana inwestycja, chętnie odwiedzana przez mieszkańców i częściowo wchodząca w przedsięwzięcie rewitalizacji ulic Leśnej i Korczaka, jako uwieńczenie projektu obszarów rekreacyjnych. Trzecim z kolei, ulubionym miejscem mieszkańców, okazał się rynek, który niedawno także został zrewitalizowany, a sam projekt dostał nagrodę Modernizacja Roku 2009. Bardzo wyraźnie widać, że rewitalizacja ma istotne znaczenie dla mieszkańców Trzebnicy i władze samorządowe dobrze o tym wiedzą.

Leśna

 

Do ulubionych miejsc mieszkańcy Leśnej zaliczyli nowo powstały zespół boisk „Orlik” oraz plac zabaw, a także zrewitalizowany rynek. Liczba miejsc jest niewielka, przyczyną nie jest zbyt mała ilość ankietowanych, lecz brak takich rejonów. Respondenci brak lubianych miejsc w mieście tłumaczyli zastojem miasteczka, brakiem jakichkolwiek działań, z wyjątkiem rewitalizacji płyty rynku, czy powstania zespołu boisk. Od 1989 r. – roku wielkich zmian w Polsce wraz z wstąpieniem do Unii Europejskiej w 2004 r., w mieście właściwie nic się nie zmieniło. Fakt niechęci mieszkańców do miejsca zamieszkania utwierdza w przekonaniu o istocie odnowy, odbudowy – rewitalizacji w miasteczkach.

 Świeradów-Zdrój

Największym powodzeniem jako miejsce ulubione, atrakcyjne cieszyła się najdłuższa w Polsce Hala Spacerowa w Domu Zdrojowym, która jest obiektem niezwykłym zarówno dla turystów, jak i dla mieszkańców. Wśród ulubionych miejsc znalazły się też te, które w ostatnich latach przeszły odnowę w ramach projektów rewitalizacyjnych, tj. Park Zdrojowy, skwer przy ul. Zdrojowej wraz z całą nawierzchnią ulicy Zdrojowej oraz Czarci Młyn. Gdyby nie odnowa wcześniej wspomnianych miejsc, nie byłyby one tak ważne dla mieszkańców i nie cieszyłyby się tak dużą popularnością wśród turystów. Zaniedbane stanowiły jedynie zapomnianą atrakcję miasteczka.

Znaczenie rewitalizacji dla przestrzennego obrazu miasta – analiza rysunków

Rysunki jako forma badania najczęściej jest stosowana w dziedzinie architektury, urbanistyki i planowania przestrzennego oraz innych pokrewnych sferach. Każdy element struktury miasta rysowany przez respondenta ma znaczenie, udowodnił to pionier urbanistyki Kevin Lynch w dziele „Obraz miasta”, w którym przedstawia swoje badania budowania obrazu miasta w 3 amerykańskich dużych miastach: Bostonie, Los Angeles i Jersey. Badania umożliwiły stworzenie mapy mentalnej 3 małych miast województwa dolnośląskiego z podziałem na procentową powtarzalność poszczególnych elementów, dzięki temu łatwo można zauważyć istotę miejsc zrewitalizowanych dla społeczności lokalnej. W Trzebnicy rewitalizowany rynek uzyskał do 70% powtarzalności na rysunkach respondentów, natomiast w Leśnej już prawie 100%, podobnie jak ulica Zdrojowa w Świeradowie-Zdroju. Pozostałe miejsca rewitalizowane to wynik ok. 40%. Co jest przyczyną tak dużej frekwencji miejsc odnawianych w poznawczej mapie społeczeństwa? Odpowiedź jest prosta, mieszkańcy pamiętają te miejsca, z których są dumni, które uznają za „swoje” i w których spędzają większość swojego czasu. Dlatego rewitalizacja jest tak ważna dla rozwoju nie tylko przestrzennego wizerunku miasta, ale też życia społecznego, bo zadowolony mieszkaniec to ”dobry” mieszkaniec. Poniżej zaprezentuje wyniki opracowania rysunków wykonanych przez miejscową społeczność oraz zestawię je z ulubionymi miejscami mieszkańców, biorąc pod uwagę tylko te, które zostały zrewitalizowane w mieście.

Trzebnica – „ulubione miejsca w mieście – zrewitalizowane miejsca”

Leśna – „ulubione miejsca w mieście – zrewitalizowane miejsca”

 

Świeradów-Zdrój – „ulubione miejsca w mieście – zrewitalizowane miejsca”

Podsumowanie

Metody badań społecznych dotyczące budowania obrazu miasta przez społeczność, zastosowane do dużych amerykańskich miast w latach 60. ubiegłego wieku, mogą mieć użytek dla małych miast w Polsce, ponieważ każda osada zbudowana jest z 5 grup elementów zdefiniowanych przez Kevina Lyncha. Rozważania w niniejszym artykule starają się naprowadzić na odpowiedź dotyczącą istoty działań rewitalizacyjnych dla budowania obrazu miasta przez społeczność. Czy w takim razie powinno się odnawiać stare, czy budować nowe? Problem kurczenia się miast, to problem nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie. Ujemny przyrost naturalny, migracje i dość duża działalność deweloperów powodują narastający kłopot rozlewania się miasta i niszczenia jego „serca”. Badania przeprowadzone powyżej pokazują, że nie tylko nowe zostaje zapamiętane przez mieszkańców, ale również stare, umiejętnie zrewitalizowane ma olbrzymią wartość w strukturze miasta. Historia i nowoczesność to idealne połączenie dla obiektów, miejsc publicznych, a świadomość urbanistów, planistów o jej istocie może stanowić sukces miast i społeczności lokalnej. Psychika mieszkańca to główny element wpływający na pozytywny odbiór miasta, co wspaniale potwierdzają słowa Adamczewskiej-Wejchert H. i Wejcherta K.: „… dla nowego i owocnego działania przestrzennego niezbędna jest przebudowa psychiczna CZŁOWIEKA MAŁYCH MIAST …”. [3]

Autorką powyższego tekstu jest Milena Stettner.

  

Bibliografia:

[1]     Kaczmarek S. 2001: Rewitalizacja terenów poprzemysłowych Nowy wymiar w rozwoju miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, pp. 16-17.

[2]        Lorens P., Martyniuk-Pęczek J. 2009: Wybrane zagadnienia rewitalizacji miast, Wydawnictwo Urbanista, Gdańsk, pp. 8.

[3]     Adamczewska-Wejchert H., Wejchert K. 1986: Małe miasta, Problemy urbanistyczne stale aktualne, Wydawnictwo Arkady, Warszawa, pp. 287.