AKTUALNOŚCI

Metody oceny krajobrazu kulturowego

Oceną zwykło się nazywać rezultat porównywania rzeczy/zjawiska z kryterium oceny, które to kryterium zależy od celu i przedmiotu samej oceny. Dla potrzeb niniejszego artykułu, przedmiotem oceny jest krajobraz (ze szczególnym uwzględnieniem krajobrazu kulturowego, dla którego wyróżniono najwięcej metod oceny). Krajobraz pierwotny ze względu na rzadkie występowanie zostaje pominięty z niniejszych rozważań. W przypadku krajobrazu naturalnego ocenie podlega głównie jego potencjał, a za podstawę analiz w Polsce przyjmuje się typy krajobrazu naturalnego wyróżnione przez Kondrackiego.

Kryteria oceny krajobrazu kulturowego

Kryteriami służącymi ocenie krajobrazu kulturowego mogą być np.:

  • dawność (im elementy krajobrazu są starsze, tym cała przestrzeń jest bardziej wartościowa),
  • historyczność (krajobraz traktowany jest jako forma dziedzictwa kulturowego, źródło wiedzy historycznej. Kryterium to jest proporcjonalne do dawności),
  • autentyczność (krajobraz, który wielokrotnie został przebudowany nie może być autentyczny),
  • wartość estetyczna (jest to walor bardzo istotny w ocenie krajobrazu, silnie oddziałujący na nasze przekonania. Nie zawsze wiąże się z autentycznością, wysoką ocenę ze względu na to kryterium mogą mieć zarówno krajobrazy historyczne, jak i krajobrazu zrekonstruowane. Forma o wysokiej wartości jest często przesyconą subiektywizmem i ma charakter absolutny),
  • harmonia (odczucie, że struktura krajobrazu przepełniona jest porządkiem i ładem),
  • wyjątkowość (krajobraz jest oryginalny i niepowtarzalny, nie ma swojego odpowiednika w danej skali),
  • wartość emocjonalna (krajobraz może być źródłem emocji i uczuć, co decyduje o pojawieniu się poczucia przywiązania. Jest to najlepszy sposób ochrony krajobrazu).

Metody oceny krajobrazu kulturowego

Przedstawione niżej metody dotyczą wykorzystania kryterium wartości estetycznej oraz wartości emocjonalnej. Stanowią one jedynie ,,krótki wyciąg” ze obszernego spisu metod oceny krajobrazu.

Metoda SBE (Scenic Beauty Estimation – ocena piękna scenerii)

Metoda ta opiera się na ocenie estetycznej krajobrazu, początkowo przygotowana była do oceny obszarów leśnych.

Etapy:

  1. podział krajobrazu na jednostki, które będą oceniane,
  2. wykonanie dla każdej z jednostek 10-25 zdjęć, które będą reprezentować jej wygląd,
  3. prezentacja wykonanych zdjęć przed grupą obserwatorów, którzy oceniają je według przyjętej skali,
  4. podliczenie ocen obserwatorów, ocena jednostki.

Aby ocena była wiarygodna, konieczne jest zróżnicowanie grupy obserwatorów – muszą reprezentować oni różne środowiska, być w różnych grupach wiekowych, znaczenie ma też płeć. Obserwatorzy oglądają zdęcia jednocześnie, podczas tego samego pokazu, każde zdjęcie wyświetlane jest przez taki sam czas. Oceniają oni poziom estetyczny zdjęcia, to co widzą może się więc im podobać lub nie podobać, być piękne lub brzydkie. Te subiektywne odczucia przekładają na ocenę liczbową (w skali 1 – 10).

Podczas ostatniego etapu, oceny wystawione przez obserwatorów są zliczane, a następnie poddawane standaryzacji. Wykonywane jest to za pomocą wzoru:

Zij = (Rij – Rj)/sj,

gdzie: Zij – wystandaryzowany wynik dla i-tej oceny obserwatora „j”;

Rj – średnia wszystkich ocen obserwatora „j”;

Rij – i-ta ocena obserwatora „j”;

sj – odchylenie standardowe wszystkich ocen obserwatora „j”.

Metoda krzywej wrażeń Wejcherta

Metoda ta stanowi graficzne przedstawienie doznań emocjonalnych obserwatora, związanych z estetyką otoczenia, podczas przesuwania się ciągiem czasoprzestrzennym. Ilustracja ta stanowi umowne i względne porównanie oddziaływania kolejnych obrazów. Oczywiście doznania i oceny te mają charakter subiektywny, jednak przyjmuje się, że istnieje wybrana grupa obserwatorów reagująca podobnie na widziane obrazy.

Ocenę krajobrazu metodą krzywej wrażeń Wejcherta dokonuje się w kilku etapach. W pierwszej kolejności należy podzielić obszar opracowania na strefy, które ograniczone są w sposób naturalny (np. droga) lub na kwadraty o boku ok. 1 km. Wspomniane granice stają trasami poruszania się obserwatora. Co 200 – 250 m (3-5 min) wskazuje się miejsca obserwacji krajobrazu (po obu stronach). Skala oceny może wynosić 0-5, 0-10 lub 0-100, a określa się nią takie walory krajobrazu jak:

  • stopień różnorodności krajobrazu,
  • poziom dewastacji,
  • nasycenie infrastrukturą,
  • harmonia kompozycji wszystkich elementów krajobrazu.

Ocena wskazanych walorów ma charakter subiektywny, dlatego też nie można wskazać dokładnych wytycznych dla przyznawania punktów. Ocenę krajobrazu stanowi suma wszystkich punktów.

Metoda WNET

Metoda ta opiera się na stwierdzeniu, że im więc elementów naturalnych (lub prawie naturalnych) tym walory krajobrazowe i ekologiczne są wyższe. Najważniejszym czynnikiem dającym możliwość poprawnego ocenienia krajobrazu jest dobór cech diagnostycznych, które wskażą ilość elementów naturalnych w terenie. Dobór ten jest wykonywany na podstawie dostępnych materiałów źródłowych. Cymerman i Koc proponują następujące cechy diagnostyczne:

  • szata roślinna,
  • wody,
  • stopień wykorzystania terenu,
  • ochrona krajobrazu.

Metoda macierzy Bajerowskiego

Metoda ta opiera się głównie na kryterium wartości estetycznej. Polega ona na wykorzystaniu informacji zawartych w treści map topograficznych oraz map ewidencji gruntów, bowiem wiele cech przestrzeni można zidentyfikować jedynie w wyniku analiz materiałów kartograficznych.

Więcej na ten temat znajdziesz tu:

  • Myga-Piątek U., Kryteria i metody oceny krajobrazu kulturowego w procesie planowania przestrzennego na tle obowiązujących procedur prawnych, [w]: Kistowski M., Korwel-Lejkowska B. (red.), Waloryzacja środowiska przyrodniczego w planowaniu przestrzennym, Gdańsk – Warszawa 2007, s. 101-110  – dostępne w Internecie: http://www.paek.ukw.edu.pl/wydaw/vol19/myga_piatek_2007.pdf
  • Litwin U., Bacior S., Piech I., Metodyka waloryzacji oceny krajobrazu, 2009 – dostępny w Internecie: http://vlp.com.ua/files/02_72.pdf
  • http://szsk.sggw.pl/?Metodologia